André Poortman: ‘Mag je volledig zelf beschikken over je leven?’

In Nederland is er vandaag de dag een debat aan de gang rond het wetsvoorstel over een voltooid leven. Het is een begrip dat iedereen wel kent maar waar nooit veel dieper op wordt ingegaan. Het wetsvoorstel zou als tegenhanger van de euthanasiewet dienen. In deze aflevering van Doorbraak Radio gaat André Poortman, promovendus voltooid leven aan de universitaire medische centra in Amsterdam, dieper in op het thema. Hij maakt een onderzoek over de filosofische en ideologische achtergrond van het begrip ‘voltooid leven’. Tevens werkt hij voor het wetenschappelijk instituut van de CDA, de christendemocratische partij in Nederland, om hun parlementaire standpunten hierover mee te ontwerpen.

Voltooid leven

Voltooid leven is een begrip dat iedereen wel kent maar hoe het te definiëren is een andere zaak. ‘Dat is een hele lastige vraag blijkt uit meerdere onderzoeken.’ In de jaren ’90 toen de discussie begon, heette het eerder levensmoeheid of lijden aan het leven, zegt Poortman. Sinds een burgerinitiatief in 2010 wordt er gesproken over een voltooid leven. De kritiek op die term is dat het wat triomfantelijk kan klinken en een te positieve bijklank heeft gekregen, zegt Poortman. ‘Het klinkt alsof het leven voltooid is en dat je er op het hoogtepunt uit wilt.’ Zoals het nu lijkt gaat er ook wel wat lijden mee gepaard zoals eenzaamheid of piekeren. Om echt te zeggen wat een voltooid leven is, is best een lastige vraag en de meningen waaien er enorm over uit, zegt Poortman.

Wetsvoorstel

In Nederland speelt deze kwestie nu omdat er een wetsvoorstel is om het voor mensen mogelijk te maken om deze keuze te maken. De keuze om voor een waardig einde te kiezen na een voltooid leven en zonder toekomstperspectief. ‘Dat voorstel is gebaseerd op het burgerinitiatief ‘Uit vrije wil’ uit 2010 die toen hebben geprobeerd om dit mogelijk te maken.’ Het was de bedoeling om mensen die buiten euthanasie vallen omdat ze wel oud zijn maar niet ziek, op basis van autonomie wel mogelijk te maken om een waardig einde aan hun leven te maken. ‘Het wetsvoorstel is uiteindelijk gedaan door de sociaalliberale partij D66 in het Nederlandse parlement.’ In 2016 was een conceptwetsvoorstel en in 2020 het definitieve wetsvoorstel, aldus Poortman.

Onderzoekscommissies die aan het wetsvoorstel voorop gingen vonden wel de moeilijkheid om deze doelgroep en een doodswens te definiëren. Het wetsvoorstel wil juist dat doen, zegt Poortman. ‘Naast de euthanasiewet een wet vormen rondom hulp bij zelfdoding voor gezonde mensen van 75 jaar en ouder.’ Indien zij hun leven voltooid achten en het op een waardige manier willen verlaten wilt D66 dit mogelijk maken, zegt Poortman. Er is een wettelijke regeling nodig om dat op een legale manier mogelijk te maken.

Een vorm van depressie

Als je mensen spreekt over de echte ervaring van mensen die zeggen met een voltooid leven te zitten. ‘Dan klinkt dat ook wel door die eenzaamheid en moeheid bij mensen.’ Ze moeten de dag maar doorkomen, aldus Poortman. Dat zijn niet direct de triomfantelijke verhalen maar eigenlijk de verhalen van mensen die levensmoe zijn. ‘Ze zeggen dat hun leven klaar is of voltooid, dat ze liever hebben dat het ophoudt.’ Ik ben geen psychiater maar er zijn onderzoeken waarbij ook gesteld wordt dat depressie bij ouderen ook wel onderschat wordt, zegt Poortman. Dat er vaker sprake is van een klinische depressie die te behandelen is dan er nu wordt vanuit gegaan. ‘Dat het te snel levensmoeheid wordt genoemd terwijl er wel iets aan te doen zou zijn met medicijnen of therapie.’

Dan speelt op een manier ook de vraag over de waarde van het leven. Dat is een hele zinvolle vraag volgens Poortman en voltooid leven problematiseert ook dat. ‘Het grijpt in op de wet, op het medisch discours en het begrip euthanasie maar het stelt ook vragen rondom de ethiek en de filosofie wat het leven is.’ Als het leven in mijn individuele ogen geen waarde meer heeft, is het dan voor anderen ook niet meer waardevol, aldus Poortman. ‘Ben ik dan vrij om het te beëindigen.’ Dit is een zeer fundamentele vraag.

Zelfbeschikking

Dit creëert ook de ideologische discussie of dat iemand volledig zelf mag beschikken over zijn of haar leven. ‘De weerstand dat die uitspraak oproept tekent ook weer dat wij mensen relationele wezens zijn.’ Het toont dat we altijd beslissingen nemen met de naasten om ons heen zoals je kinderen of je partner, zegt Poortman.’ We worden altijd geconfronteerd met de nare kant van suïcide van mensen die een psychiatrische aandoening hebben of die in doodsnood zichzelf van het leven beroven.’ We hebben het nu over mensen die rustig en waardig willen sterven. In principe zijn mensen daar autonoom in maar mensen staan daar niet alleen voor. We hebben met een omgeving te maken die daar ook iets van vindt, zegt Poortman.

Dit maakt heel wat mensen heel voorzichtig over dit thema. ‘De discussie is vooral of het over medische problematiek of zelfbeschikking gaat.’ Artsen of andere onderzoekers vragen zich af of dit wel aan het individu is. Anderzijds willen ook voorstanders van de wet voltooid leven zoals die in Nederland op tafel ligt, het ook wegtrekken uit de sfeer van de ziekte. Het gaat volgens hen niet over ziekte want daar gaat de euthanasiewet over, zegt Poortman. ‘Het gaat over autonomie en over mensen die zelf moeten kunnen beslissen hoe en wanneer ze hun leven kunnen beëindigen als de ouderdom is ingevallen en er geen levensperspectief meer is.’ Zo moet je zelf kunnen beslissen over een waardig levenseinde.

Redacteur: Pieter-Jan Volkaert