Marc Noppen: ‘Coronacrisis katalysator voor herdenken gezondheidszorg’

In deze aflevering van Doorbraak Radio sprak David Geens met prof. dr. Marc Noppen, CEO van UZ Brussel, over zijn pas verschenen boek Gewoon anders.

De catchy titel van het boek is sinds een paar jaar ook de baseline voor het UZ Brussel. De dubbele bodem doet nadenken over de missie, visie en waarden en is het resultaat van een bevraging van zo’n 4000 patiënten en alle medewerkers van het ziekenhuis. Niet alleen stellen zij dat het ziekenhuis anders is dan alle andere, deze visie kan ook doorgetrokken worden naar de maatschappij. Het toelaten van een andere invalshoek, het bedenken van nieuwe oplossingen voor complexe problemen, … de titel dekt de hele lading, inclusief de recente covidcrisis.

Crisismanagement voor dummies

Het boek beschrijft de gezondheidscrisis vanuit de eerste persoon. ‘Deze persoonlijke aanpak, waarbij de lezer als bevoorrecht getuige meeleest, was een bewuste keuze om zaken te distilleren die we met zijn allen beter zouden kunnen doen,’ legt Noppen uit. ‘Want hoewel het een uitzonderlijke situatie is, zal het niet de laatste keer zijn dat de principes van het crisismanagement nodig zullen zijn om een situatie het hoofd te bieden, ongeacht de context.’

Er bestaat veel literatuur over rampenmanagement, maar er bestaat geen handboek dat de theoretische principes concretiseert. ‘Hoewel het niet de bedoeling was om een huis-tuin-en-keukenmanagementboek voor dummies te schrijven, is het dat de facto wel geworden,’ lacht Noppen. ‘Het managen van een crisis op dergelijke schaal kan je nergens leren. Geen enkel land heeft de situatie perfect aangepakt, maar sommigen hebben tenminste geprobeerd om crisismanagementprincipes toe te passen.’

Denken – durven – doen

De gebruikelijke manier van werken in een complexe situatie zoals een ziekenhuis, is het creëren van een brede consensus door overleg. Het is proefondervindelijk aangetoond dat ook de politiek hiermee doorspekt is. Overleg achterwege laten om gewoon te handelen blijkt zeer moeilijk. ‘In crisismanagement is het vasthouden aan deze manier van werken juist de grote fout,’ stelt Noppen. ‘Het concept snelheid is cruciaal, want je hebt de tijd niet om te blijven overleggen tot er een ideale oplossing is gevonden.’

Speed trumps perfection, zeker met een dergelijk dodenaantal. Dat betekent dat er dus een snelle switch nodig is naar een kortere beslissingslijn met snellere actie. ‘Het is onvermijdelijk dat er foute keuzes gemaakt zullen worden, maar daar moet je uit leren. Het is immers onnoemelijk veel tijdverlies om te blijven vasthouden aan het overlegmodel. Mijn frustratie hierover was de voornaamste reden om deze principes neer te schrijven,’ bekent Noppen.

Het belang van de waarom-vraag

Al in de inleiding van het boek vraagt Noppen zich af waarom we dingen zus doen en niet zo. De gewoonte om deze waarom-vraag steeds te stellen ontstond tijdens zijn 20 jaar ervaring als longarts en docent pneumologie. ‘Er kunnen verschillende redenen zijn om iets op een bepaalde manier te doen. Uit gewoonte, omdat iemand zegt dat het zo hoort, of omdat wordt gedacht dat het de enige manier is,’ licht Noppen toe. ‘De gezondheidszorg is een publiek systeem dat werkt op overheidsgeld, dus leek het me een gepaste vraag of het met dezelfde middelen beter kan. Het systeem van de gezondheidszorg loopt al langer tegen zijn limieten aan, dus corona was eigenlijk vooral een katalysator.’

Management van de gezondheidszorg

Reeds onder minister De Block werd er nagedacht over andere modellen van gezondheidszorg. ‘Zowel qua architectuur, financiering en organisatie liggen er belangrijke uitdagingen voor ons,’ voorspelt Noppen. ‘België is een rijk land, maar tegen 2030 botsen we op de grenzen van het systeem. Management betekent dat er strategische keuzes gemaakt moeten worden om zich aan te passen aan een snel veranderende, complexe omgeving.’

Het boek toont niet enkel hoe het UZ is omgegaan met de crisis, maar bevat ook een oproep aan de overheid om dingen anders aan te pakken en opnieuw een kerntakendebat te voeren. ‘Bij momenten van crisis wordt duidelijk dat we het zelf behoorlijk complex – misschien wel té complex – hebben gemaakt in ons kleine land,’ bedenkt Noppen. ‘Als iets geen meerwaarde meer heeft, is het beter om het los te laten, je vergissing te erkennen en een andere oplossing te kiezen. De architecten van het systeem blijken echter soms moeite te hebben om afscheid te nemen en structurele veranderingen toe te laten.’

Herfederalisering van de gezondheidszorg?

In een parlementaire democratie is het parlement de plek bij uitstek om het debat te voeren over de werking van onze gezondheidszorg. Noppen lanceert in het boek zelf alvast enkele ideeën, maar pleit niet voor een totale herfederalisering. ‘Elke academische opleiding zal zeggen dat crisismanagement in één hand moet om eenheid van commando, uitvoering en communicatie te waarborgen. Een federale aanpak dus,’ duidt Noppen. ‘Wanneer er precies geswitcht moet worden naar een centraal commando, moet overigens niet pas beslist worden in tijden van crisis, maar zou best al gedefinieerd worden in vredestijd.’

‘De financiering van de gezondheidszorg als dienst aan de bevolking, blijft ook best federaal,’ gaat Noppen verder. ‘De uitvoering gebeurt daarentegen best wel zo dicht mogelijk bij de burger. Wat de ideale schaal hiervoor is, daar kan nog over gediscussieerd worden. De gezondheidsregio’s die door Vandeurzen werden gecreëerd lijken de ideale grootte te hebben.’

Denkoefening zonder politieke druk

De vraag blijft wat dan de toegevoegde waarde van al die tussenlagen nog zou zijn. Een theoretische denkoefening of praktisch experiment om te kijken of deze schaal zou werken, bieden mogelijkheden om dit te evalueren. ‘Spreken van federalisering of defederalisering ontketent meteen een ideologische standpuntenoorlog, die het bijna onmogelijk maakt om nog naar de grond van de zaak te kijken,’ meent Noppen. ‘Het is beter om dit debat buiten de politiek te houden en de ideeën uit te werken met de knappe koppen uit de administraties, waarna ze politiek vertaald kunnen worden, eerder dan omgekeerd.’

Marc Noppens Gewoon Anders. Een vurig pleidooi voor een ongewone gang van zaken is uiteraard verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

Auteur artikel: Lies Verlinden