Pieter Moens: ‘Als je echt wilt doorwegen, is een kabinet beter dan een parlement’

Particratie is een veelgebruikte term in de media om aan te geven dat we in een land zouden leven, waar partijen te veel politieke macht hebben. Maar wie maakt uiteindelijk de regels? Hoe wordt een kabinet gevormd? Is het tijd voor hervormingen? Wij spraken met Pieter Moens, doctor in de politieke wetenschappen en gespecialiseerd in dit onderwerp.

Onzichtbare machinerie

Moens werkte aan een doctoraat rond politieke medewerkers. Hij onderzocht voornamelijk wie er meewerkt achter de schermen van de partijen. Dit gebeurde op basis van diepte-interviews en een grootschalige enquête.

In vergelijking met het buitenland wegen de kabinetten zwaar door in België. De helft van de mensen die achter de schermen werkt in het politieke landschap is kabinetsmedewerker. Dit is in onder andere Nederland, maar ook in andere landen binnen Europa ondenkbaar. In veel van die landen heeft een minister slechts enkele medewerkers ter assistentie. Men steunt dan veel meer op ambtenaren, die voor een langere periode benoemd zijn.

Polarisering van beleidsadvies

Er is één reusachtig verschil tussen ambtenaren en kabinetsmedewerkers. De werkperiode. Ambtenaren worden aangesteld voor een lange periode. Daarom zullen zij vaker op zoek gaan naar continuïteit en een grotere lijn. Kabinetsmedewerkers zijn afhankelijk van de politieke cyclus. Valt een minister of eindigt de legislatuur, dan valt het kabinet. Daardoor zullen kabinetsmedewerkers zich focussen op het zo snel mogelijk realiseren van een aantal onderwerpen.

Welk systeem het meest efficiënt is, is afhankelijk van de vraag waar men de nadruk legt binnen het beleidsadvies. In België is er sprake van een sterke politisering van dit advies. Het wordt vooral gegeven door mensen, die politiek aangeduid zijn. Wanneer die mensen vertrekken omdat de politieke cyclus dit zo bepaalt, vertrekt de kennis met hen mee. Dat is één van de grote nadelen.

Politiek machtspelletje?

Je zou jezelf kunnen afvragen of politieke medewerkers, zeker kabinetsmedewerkers, louter gekozen worden omwille van hun relatie met bepaalde politici of hun band met een politieke partij. Toch blijkt dat politici zowel op zoek gaan naar mensen die loyaal zijn, als naar competente individuen. Natuurlijk is kijken binnen de eigen partij wel een eenvoudige manier om succes te hebben tijdens die zoektocht.

Samenstelling van een kabinet

Meestal wordt een kabinet als volgt samengesteld: een hoop mensen worden informeel gerekruteerd. Daarbij zijn de kabinetschef en de bevoegde minister de sleutelpersonen. Zij spreken hun netwerk van betrouwbare personen aan, aan het begin van de legislatuur. Vaak zal dat netwerk deels overlappen met hun partijnetwerk. Op die manier heeft een partij indirect invloed.

Daarnaast zullen een aantal mensen vanuit een partij op een strategische functie geplaatst worden. Dat doet men vooral bij ministers die minder ervaren zijn of electoraal minder sterk zijn, om zo toch een kwalitatief beleid te verzekeren.

Effectieve beleidsvorming, een paradox

De cynische realiteit is dat een administratieve medewerker vaak zwaarder door zal wegen op het effectieve beleid, dan een verkozene. ‘Als je echt wil wegen, is een kabinet een betere plek dan het parlement.’

Kabinetsmedewerkers zijn mensen met de ambitie om impact te hebben op de samenleving. Het gaat om mensen die de koe bij de horens willen vatten en effectief iets gedaan willen krijgen. Ze doen dat vanuit een politiek engagement. Meer dan de helft ervan zijn (actieve) partijleden.

Politiek versus burger

In de media spreekt men vaak over de kloof tussen politiek en burger. Kabinetsmedewerkers zouden eventueel die kloof kunnen overbruggen. Dat is echter op dit moment niet zo. Zij denken immers in overeenstemming met hun partijbasis. Maar, dat zou wel kunnen veranderen binnen twintig jaar.

De ledenbasissen van politieke partijen verouderen momenteel. Kabinetsmedewerkers hebben meestal een lagere leeftijd dan het gemiddelde lid van een politieke partij. Als men er niet in slaagt nieuwe leden in zo’n partij binnen te brengen, wordt de kloof tussen een partij en zijn kabinetsmedewerkers groter. Dat is momenteel nog niet problematisch, maar misschien in de toekomst wel.

Tijd voor verandering?

Volgens Moens moet men de grenzen tussen politiek en administratie beter bewaken en sluitender maken. Nu bestaan er systemen zoals detachering, waarbij mensen in de ambtenarij werken er tijdelijk uitgehaald worden om op een kabinet te werken. Dat zorgt ervoor zorgt dat die mensen een politieke kleur krijgen, wat later dan weer tot problemen leidt. Daarnaast wordt de expertise die in de administratie zat er gewoonweg uitgehaald. Zo ondergraaft men de beleidscapaciteit van een administratie.

Ook de politieke benoemingen die daaraan verwant zijn doen een beetje hetzelfde. Als je vanuit een kabinet iemand met een partijkleur dropt in de administratie, kan die op zijn beurt moeilijk nog objectief zijn. Het is een vicieuze cirkel die we moeten doorbreken.

Men moet bovendien een herschikking van middelen doorvoeren als het gaat om politieke medewerkers. Parlementen zijn het kind van de rekening op dit moment. Zij krijgen niet zoveel medewerkers en daar kan nog een deel van afgenomen worden. Het is ten slotte heel moeilijk om de regering te controleren. Een parlementslid heeft normaliter een inhoudelijke- en een administratieve medewerker om op te steunen. Een minister heeft tientallen medewerkers. Daar kan een parlementslid niet tegenop. Kabinetten moeten dus deels afgebouwd worden en meer het parlement ondersteunen.

Redacteur: Wannes Bok