Ratificatie brexitdeal wordt pure chaos

Na de brexit-deal brak binnen de EU een strijd los tussen de kopstukken van het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad. De inzet is wie het laatste woord heeft over de meer dan 1200 pagina’s tellende deal met het Verenigd Koninkrijk. Het eindresultaat dreigt vooral een nederlaag van de representatieve democratie te worden.

‘Mirakel van Kerstmis’

Ogenschijnlijk kwam het akkoord er op het laatste moment. Dit mirakel van Kerstmis ontkent het eenvoudige feit dat Angela Merkel nooit de voorzittershamer van de Europese Unie op 31 december 2020 zou overdragen aan Portugal zonder een deal. Niet Boris Johnson had een deal nodig vóór Nieuwjaar, maar Merkel kon het internationale toneel niet verlaten zonder gezichtsverlies. Het EU-voorzitterschap van Merkel kenmerkte zich dusver door het doordrukken van de Green deal, het doordrukken van een monsterlijke meerjarenbegroting van bijna 2000 miljard euro ten koste van principes van de rechtsstaat, het blokkeren van sancties tegen Turkije en het instemmen met een dure conferentie over de toekomst van de EU.

Waarom die haast? Ten eerste omdat Merkel binnenkort haar exit wil aankondigen en ten tweede omdat de volgende tijdelijke EU-voorzitters zwak of tegendraads dreigen te zijn. Na de Portugezen in de eerste helft van 2021 neemt de veel kritischere regering van Slovenië in juli 2021 het zesmaandelijkse voorzitterschap over.

Instellingenoorlog

De goedkeuring van de brexitdeal legt een immens probleem bloot binnen de Europese Unie. De concurrentie tussen de verschillende EU-instellingen lijkt wel een bendeoorlog. De voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen probeerde reeds het laken naar zich toe te willen trekken tijdens de onderhandelingen, terwijl eigenlijk enkel de Europese Raad (van regeringsleiders) bevoegd is voor toetreding en dus ook uittreding van lidstaten.

Tussen Kerst en nieuwjaar mengde ook het Europees Parlement dat overigens met reces is zich in het institutionele kluwen. De Italiaanse socialistische voorzitter van het Europese Parlement David Sassoli meent immers dat zijn gremium het laatste woord heeft over het akkoord. Ondertussen probeert de Europese Raad op zijn beurt dan weer zo snel mogelijk de brexitdeal door de administratieve molen te halen.

Vlucht vooruit

De voorlopige tekst voorziet nergens in een goedkeuring door het Europees Parlement. Dat is uiteraard niet naar de zin van Sassoli. Op 24 december zond hij een persbericht uit: ‘The Parliament welcomes the intense dialogue and unprecedented exchanges and unity between the EU institutions throughout the process. However, Parliament regrets that the duration of the negotiations and the last-minute nature of the agreement does not allow for proper parliamentary scrutiny before the end of the year’. De ‘ongeziene uitwisselingen’ tussen de EU-instellingen zijn uiteraard een eufemisme voor een machtsstrijd.

‘The Parliament will continue its work in the responsible committees and the full plenary before deciding whether to give consent in the new year.’ Met die uitspraak over de parlementaire goedkeuring kiest Sassoli voor de vlucht vooruit. Puur verdragsrechtelijk kan het EP enkel resoluties stemmen die als advies aan de Europese Raad of Europese Commissie worden voorgelegd zonder dwingend te zijn. Net als bij de stemming en goedkeuring van de meerjarenbegroting door het parlement leveren de Europarlementariërs en hun voorzitter dus een symbolische bijdrage en eigenlijk is het hele ritueel vooral een vorm van zelfbevrediging. In de feiten blijkt dergelijke rituele stemming vooral een machtsvertoon van de grootste fracties in het Europees Parlement: de christendemocraten, de socialisten en de liberalen. Door resoluties anders te benoemen is het echter juridisch nog geen ratificatie.

Coreper

Sassoli twitterde dan ook blij over de vergadering op 28 december om 10 uur met Von der Leyen en onderhandelaar Michel Barnier. De echte beslissers op maandag zouden echter de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten in de vergadering van Coreper (het Comité van permanente vertegenwoordigers, dat de werkzaamheden van de Raad voorbereidt) zijn. Daar moesten alle EU-lidstaten akkoord gaan met het principeakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU over de handelsrelatie na de overgangsperiode van de brexit.

Dit gebeurde op een drafje. Alle 27 Europese EU-ambassadeurs keurden het akkoord goed. Dit was de voorlaatste stap voor het officieel van kracht worden van het akkoord. Op deze manier kan vanaf 1 januari 2021 de tijdelijke tariefvrije handel met het Verenigd Koninkrijk van start gaan. De tijdelijke overgangsperiode is echter nog niet hetzelfde als de definitieve brexitregeling.

Parlementair reces is leuke bijkomstigheid

Op 31 december treedt alles alvast in werking, maar niets is definitief beklonken. Elk van de individuele lidstaten moet eerst nog akkoord gaan met de overeenkomst. In principe horen alle nationale parlementen het akkoord goed te keuren, maar dit is niet in elke lidstaat grondwettelijk geregeld. Bovendien willen bijna alle regeringsleiders in de Europese Unie een parlementair debat over een akkoord van 1200 pagina’s vermijden. Dat alle parlementen gesloten zijn, blijkt dan ook een zeer welkome bijkomstigheid.

In de praktijk zullen de nationale regeringen beslissen zonder parlementaire stemming. Het Britse parlement daarentegen zal wel debatteren en stemmen over het conceptakkoord. In de loop van 2021 volgt een formele stemming in het Europees Parlement en vervolgens belandt het akkoord op het bord van de Europese Commissie.

Weinig democratische procedure

De eerste kritiek op deze weinig democratische procedure betreft de vorming van een nieuw orgaan dat scheidsrechter zal spelen tussen de EU en het VK. De Partnership Council zal bestaan uit de helft Britten en de helft EU-vertegenwoordigers en vanuit Brussel toezien op de naleving van het akkoord. Noch het Britse Lagerhuis, noch het EP of de nationale parlementen in de EU-lidstaten zullen over de oprichting, de samenstelling en de werking van de Partnerschapsraad kunnen beslissen. Ook nadien zullen de beslissingen van de Partnerschapsraad ver van de representatieve democratie plaatsvinden.

De woordvoerder van het Duitse voorzitterschap meldde sec de unanieme goedkeuring door de 27 ambassadeurs van de EU-lidstaten van de voorwaardelijke inwerkingtreding van het handelsakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie op 1 januari. Dit moet een grote chaos helpen te vermijden. De EU-lidstaten kregen nog tot 29 december 2020 15 uur om het akkoord zelf goed te keuren. Aangezien dit via de zogenaamde ‘schriftelijke procedure’ plaatsvindt verwacht niemand daar problemen. De vraag is alleen wie in die EU-lidstaten die 1200 pagina’s gelezen heeft tussen kerstavond en 29 december?