Vandaag 1857: Joseph Conrad geboren, de romanschrijver die het Congo van Leopold II doet wankelen

Op donderdag 3 december 1857 wordt in Berdytsjiv, Rusland (tegenwoordig Oekraïne) Joseph Conrad geboren als Józef Teodor Konrad Korzeniowski. Om het nog ingewikkelder te maken: hij is een Engelse schrijver van Poolse origine. En wordt één der grootste romanschrijvers uit de Engelstalige literatuur genoemd.

Zijn vader, Apollo Korzeniowski, schreef politiek getinte toneelstukken en vertaalde werken van auteurs als Charles Dickens, Victor Hugo en William Shakespeare vanuit het Engels en Frans. In 1861 wordt Josephs vader – en daarmee in de praktijk het hele gezin – verbannen naar Vologda, een stad zo’n 450 kilometer ten noorden van Moskou. Vanwege het extreme klimaat in Vologda overlijdt moeder Ewelina in 1865 aan de gevolgen van tuberculose. Vier jaar later overlijdt ook vader Korzeniowski, eveneens aan tuberculose, zodat Joseph op elfjarige leeftijd als wees achterblijft. Zijn oom Tadeusz Bobrowski krijgt de voogdij over het kind. In 1874 staat hij de zestienjarige toe om naar Marseille in Frankrijk te gaan om zeeman te worden – een droom die in hem was gewekt door de lessen aardrijkskunde op school.

Conrad is de auteur van talrijke romans en verhalenbundels waarin het maritieme of exotische avontuur tot een vorm van initiatie wordt, geleid door de wilskracht. Internationaal is zijn meest bekende roman Lord Jim (1900), maar in onze contreien daarentegen is dat Heart of Darkness (1899). Dat boek veroorzaakt veel opschudding omdat hij er de uitbuiting en dwangarbeid van de inboorlingen in het Congo van Leopold II van België onverbloemd aan de kaak stelt.

Voor het schrijven van de roman kon Conrad teruggrijpen naar eigen ervaring: in 1890 was hij zelf kapitein op een stoomboot op de Congostroom, die toen onderdeel vormde van de ‘Onafhankelijke Congostaat’, het privédomein van de Belgische koning Leopold II. Tijdens zijn eerste (en laatste) Congoreis is hij getuige van zoveel misstanden en gruwelijkheden dat hij direct daarna ontslag neemt. De Congostaat van Leopold II komt mede door Conrads werk onder toenemende internationale druk en zal in 1908 ophouden te bestaan: het wordt een Belgische kolonie.

Intussen verwerft Conrad de Britse nationaliteit en vestigt zich in 1895 blijvend in Londen. Hij is dan 37. Het jaar nadien trouwt hij met de Engelse Jessie George. Het paar krijgt twee zonen, John en Borys. Joseph Conrad sterft aan hartfalen op 3 augustus 1924. Hij ligt samen met zijn vrouw Jessie begraven op het kerkhof van Canterbury (Kent). Op zijn grafsteen staat een citaat van Edmund Spenser (1552-1599) dat als motto voorafgaat aan Conrads voorlaatste roman The Buccaneer: ‘Sleep after toyle, port after stormie seas, Ease after warre, death after life, does greatly please (‘Slaap na zwoegen, haven na stormachtige zeeën, rust na oorlog, dood na leven, bevalt zeer’).