Black Lives Matter in de Munt

Het is eindelijk gelukt, moet componist Kris Defoort gedacht hebben na de première van zijn vierde opera, The Time of Our Singing. Al in 2009 had hij Muntdirecteur Peter de Caluwé gesproken over zijn project om de enorme roman van Richard Powers op muziek te zetten. Met librettist Peter van Kraaij, die al het plan had om van het boek een theatervoorstelling te maken, ging Defoort aan de slag om de meer dan 700 pagina’s tot een opera van drie uur te reduceren.

Dat lukte, en The Time of Our Singing zou het seizoen 2020-21 openen. Maar door corona kon dat niet en dus was het een vol jaar wachten op het resultaat van het harde werk van Defoort. Dat de hoge verwachtingen ten volle zijn ingelost, bleek uit de staande ovatie van het Muntpubliek na voorstellingen.

Rasvermenging

Het is niet verbazend dat de Belgische componist aangetrokken was door het boek van Powers. Dat vertelt op een bijzonder originele manier het verhaal van een rasgemengd gezin, waarin de muziek even belangrijk is als de personages.

The Time of Our Singing gaat over de grote rol die de muziek speelt in de familiale geschiedenis en vooral over de raciale vermenging van het gezin Strom: moeder Dehlia is een Amerikaanse zwarte en David, de vader, een gevluchte Duitse Jood. Zoon Jonah wordt een grote operazanger, zijn broer Joey begeleidt hem op piano maar speelt ook in jazzclubs.

Klassiek en jazz

Defoort zelf is een begenadigd muzikant die zowel thuis is in oude muziek als in jazz. Het resultaat van die veelzijdigheid is te zien en te horen op de scène van de Munt: een klassiek ensemble musiceert samen en naast een jazzcombo. Defoort laat ons genieten van zijn uitgebreide muzikale referenties (met verwijzingen van Bach over Debussy tot hedendaagse muziek) met de rigiditeit van een geschreven partituur tegenover de improviserende jazz.

Een ander teken van de muzikale veelzijdigheid is dat er in zijn muziek bij momenten ook musical-invloeden te horen zijn. Niet te verwonderen voor een componist die na zijn klassieke opleiding drie jaar in New York woonde om er jazzmuziek te studeren. Bovendien toerde hij drie maand door de States met de Big Band van Lionel Hampton.

Relativiteitstheorie

De roman van Powers vertelt op een niet-chronologische manier, die terug en vooruitspringt in de tijd, het verhaal van de familie Strom, dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de segregatie in de jaren na de oorlog en overgaat in de zwarte strijd voor burgerrechten. Librettist Peter van Kraay heeft echter gekozen voor een chronologische benadering; regisseur Ted Huffman speelt dan weer met de tijd door in een uiterst sober decor alle personages tegelijk te laten zien.

Zo staan de kinderen bij hun geboorte ook als volwassenen op de scène. Het verloop van de tijd krijgt daardoor iets mysterieus, alsof die tegelijk doorgaat en stilstaat. Dat is een referentie naar de relativiteitstheorie, de specialisatie van David Strom.

Forrest Gump

De bij wijlen wat te uitleggerige passages maken het boek volgens sommige critici afstandelijk en de personages maken historische momenten mee zonder er een rol in te spelen, vindt docent Amerikaanse literatuur Pieter Vermeulen: ‘De roman heeft onvermijdelijk iets Forrest Gump-achtigs in de manier waarop de thema’s – de zwarte gemeenschap en de muziek en de geschiedenis en de fysica – elkaar kruisen en spiegelen, maar nooit helemaal samenvallen. Dat, lijkt het, is een soort synthese die alleen de muziek kan bereiken. The Time of Our Singing is een roman die altijd al opera wou worden.

Defoort is geslaagd om een opera te schrijven die misschien beter is dan het boek. Met de aanslag van één noot zet de pianist op de scène een geraffineerd muzikaal mozaïek in gang die er op een briljante manier in slaagt het complexe verhaal van de rasgemengde familie Strom te vertellen in het ruimere kader van de Amerikaanse geschiedenis van deze eeuw. Die zwarte strijd is in de USA nog lang niet gestreden, en Black Lives Matter verleent aan de opera dan ook een bijzonder actuele toets. ‘Only whites can ignore race’ schreeuwt dochter Ruth het publiek toe.

Dit is dan ook een geëngageerde opera, die er op een indringende manier aan herinnert dat een geniale zwarte operazanger in het Amerika van de vorige eeuw wegens zijn huidskleur geen carrière kon maken en gedwongen werd naar Europa uit te wijken. Tegelijk confronteert het werk ons ook met de moeilijke positie van rasgemengden, zoals de kinderen van de familie Strom, met een blanke vader en een zwarte moeder, die zich eigenlijk in geen raciale categorie thuisvoelen. Vader Strom geeft op zijn sterfbed aan zijn in de Black Panthers geradicaliseerde dochter een boodschap mee om elke uitzichtloze polarisatie te doorbreken: dat men een andere golflengte ziet als men zijn telescoop van positie verandert.

Dubbel einde

De opera heeft een dubbel einde: hoopvol én pessimistisch. Er is eerst de boodschap van jongeren die samen musiceren in de buurtschool die Ruth met haar broer Joey runt. En dan is er Jonah die voor zijn zangcarrière heeft gekozen en die door het werk van zijn zus en broer tot het besef komt dat de strijd niet gestreden is: hij sterft bij de gewelddadige betogingen in Los Angeles in 1992.

Defoort vertaalt de thematiek van ras en vermenging is TheTime of Our Singing briljant op muzikale wijze door ook daar te kiezen voor een ongebreidelde vermenging, met een cast van zeer hoog niveau. Ik was meest onder de indruk van twee vrouwenstemmen, die van Claron McFadden als Delia en Lilly Jorstad, die in de kleinere rol van operadiva Lisette Soer met de kortste zangpartij grote indruk maakte.

Maar het is vooral Abigail Abraham die als de activistische Ruth met een ongelofelijke présence en funky zangpartijen de voorstelling een meerlagig karakter geeft waardoor ‘ TheTime of Our Singing’ tegelijk in grote operahuizen als op Broadway geprogrammeerd zou moeten worden.

De voorstelling is nog te zien in De Munt tot 26 september. Alle info op www.demunt.be.