Catalonië blootgelegd

Sinds de zomer van 2015 is Koen Greven de vaste correspondent in Spanje voor het Nederlandse dagblad NRC. Gezien de gebeurtenissen in en om Catalonië, is het niet te verwonderen dat Greven in zijn krant vaak aandacht besteedde aan de Catalaanse crisis. Sinds 2010 streeft de autonome regio in sneltreinvaart naar onafhankelijkheid. Dat hij daarover met een nogal typisch Nederlandse bril verslag brengt, kan niet verwonderen. Maar jammer is het wel.

Uit alle artikelen van en gesprekken met Nederlanders over het Catalaans-Spaanse conflict, blijkt nog maar eens hoezeer Nederlanders — mijn excuses voor de veralgemeningen — een totaal gebrek aan empathie hebben voor eender welke culturele minderheid, politiek autonomiestreven of wat daartussen ligt. ‘Pelgische’ communautaire problemen kun je oplossen, mochten we maar allemaal ‘Pelgisch’ praten, en de Papoea’s moeten zich vooral niet aanstellen.

Ook Koen Greven heeft het moeilijk met Catalaanse identiteit, taal, cultuur en autonomiestreven. ‘In wat voor een land leven we,’ verzucht hij weleens tegen zijn dochter. In Spanje worden blijkbaar meerdere talen worden gesproken, in verschillende autonome regio’s. Kan je het een Nederlander kwalijk nemen, zelf levend in een van de meest ‘unitaire’ en cultureel homogene landen ter wereld? Portugal en IJsland zijn het misschien nog net ietsje meer… Die mentaliteit doorspekt zijn recent verschenen boek Verscheurd Catalonië van begin tot eind.

Genuanceerd?

Verscheurd Catalonië werpt een journalistieke blik achter de schermen van het proces naar onafhankelijkheid. Dat beloven cover en flaptekst. En in dat opzet slaagt Greven ook. Wel is hij er zich van bewust dat hij met zijn ‘genuanceerd’ verhaal zowel op tegenstand zal botsen in het Spaans-unionistische kamp als in het Catalaans-separatistische kamp.

Greven probeert een eerlijk en objectief verslag te geven van de Catalaanse crisis. Toch sluipen er in zijn taal kleine details die zijn onbegrip voor de Spaans/Catalaanse situatie duiden. Straatnamen in Catalonië schrijft hij steevast in het Castiliaans. Catalaanse uitvoerende politieke functies plaatst hij steevast tussen aanhalingstekens. Alsof je conseller anders kunt vertalen dan als minister, of vicepresident als vicepresident. Duidt dit niet op een zekere dédain? Catalanisten zijn in zijn boek steevast separatisten en nationalisten, terwijl ze dat laatste woord nooit, en dat eerste bijna nooit, gebruiken. De Spaanse constitutionalisten (het woord valt zelfs niet in het boek) noemt hij unionisten. Of ‘de zwijgende meerderheid’. Dat die zwijgende meerderheid bij elke verkiezing in Catalonië géén meerderheid is, noteert hij niét.

Bij alle Catalaanse verkiezingen het jongste decennium, haalden de ‘separatisten’ een meerderheid in het parlement (in zetels). De ‘unionisten’ haalden (ook niet in stemmen) een meerderheid. Dat heeft onder andere te maken met de links-populisten van En Comú/Podem (het Catalaanse Podemos, zeg maar). Die gaan als ‘pluriformisten’ door het leven. Zij zijn voorstander van een referendum, maar niet noodzakelijk van onafhankelijkheid. Die groep komt helemaal niet aan bod in dit boek. Zoals Greven ook nergens noteert dat al zolang er peilingen over eventuele onafhankelijkheid worden gehouden, er steevast een overweldigende meerderheid is die een referendum wil. Peiling na peiling schommelt dat aantal Catalanen dat gebruik wil maken van zijn zelfbeschikking rond de 80%, ook recent nog.

Die twee belangrijke nuances komen niet aan bod in Verscheurd Catalonië. Greven doet immers iets te veel zijn best Catalonië voor te stellen als een tweelandenland waar mensen met net niet getrokken messen tegenover elkaar staan. (En dat houdt toeristen niet tegen toch met vakantie te gaan naar Barcelona, stelt hij enigszins met verwondering vast.)

Propaganda

De sterkte van Grevens analyse ligt er volgens mij in dat hij de wederzijdse propagandaoorlog blootlegt in de Spaanse en Catalaanse media. Catalaanse media zijn vaak té catalanistisch geworden om nog objectief te zijn. In de Spaanse media is een virulent Spaans nationalisme niet enkel onderhuids aanwezig. Dat ontlokt Greven de cynische bedenking: ‘El Pais als spreekbuis van de heersende orde. Dat is ook weleens anders geweest.’

Dialoog?

De redactie van het boek blijkt afgesloten kort na de verkiezingen van april 2019. Greven drukt er zijn hoop in dat de socialistische premier Sánchez een compromis — een woord dat trouwens niet bestaat in het Spaans, merkt Greven alert op — kan sluiten met de (linkse) Catalaanse independentisten van ERC. Ondertussen weten we dat Sánchez géén dialoog wil met de Catalanen. Bovendien slaagde hij er niet in een regering te vormen met Podemos.

Spanje wacht nieuwe verkiezingen in november. Meteen de derde algemene, Spaanse verkiezingen, waar ‘Catalonië’ een thema is. Zeker als in oktober de uitspraak volgt van het hooggerechtshof dat momenteel in reces is. Dat moet dan oordelen over de twaalf gevangengenomen politici en middenveldleiders. Greven laat nog een opening voor een eerlijk verdict. Maar de internationale juridische gemeenschap uit al langer haar twijfels over eerlijke rechtspraak in deze. Zoals ze Spanje recent op de vingers tikte omdat het land misbruik maakt van voorhechtenis. (Op het moment van de uitspraak zullen de twee sociale leiders Jordi Cuixart en Jordi Sanchez twee jaar in voorarrest zetelen…)

Neutraal?

Verscheurd Catalonië is nochtans een poging om de Catalaanse crisis te begrijpen. Greven doet wel zijn best, ook al door mensen van beide kampen aan het woord te laten, basismilitanten én toppolitici. Maar het zijn die ogenschijnlijke details, en net het gebrek aan nuance die zijn persoonlijke keuze laten doorschemeren. Op zich niets mis mee, maar hij mocht daar iets duidelijker in zijn… Mocht hij de twijfelaars, de niet-beslisten, de pluriformisten ook een plaats hebben gegeven, zou zijn ‘blik achter de schermen’ correcter zijn. Maar nuance verkoopt helaas niet (meer).

Greven kan ook niet onder stoelen of banken steken dat hij weinig sympathie heeft voor de naar België gevluchte president Carles Puigdemont. Met enig leedvermaak schrijft hij dat zijn lijst bij de Spaanse verkiezingen het onderspit moest delven voor de links-republikeinen van ERC. Dat Puigdemont met een landslide won van zijn independentistische concullega’s van ERC in de Europese Parlementsverkiezingen, zal hem allicht moeilijk vallen.

Wie in een notendop wil kennismaken met de Catalaanse crisis, vindt zeker eten en drinken in Verscheurd Catalonië. Maar beschouw deze recensie als een noodzakelijke disclaimer. Het boek biedt een interessante inleiding, maar de auteur is verre van neutraal, wat de ondertitel anders wel laat uitschijnen.