Charlie Hebdo, islam en cartoons

Traité sur l’intolérance is de nieuwste publicatie van Richard Malka. Richard Malka is een Franse advocaat, maar ook romancier en scenarist van grafische romans. Hij schreef eerder al Du Droit d’emmerder Dieu (2021), Du Voleur d’amour (2021), D’Éloge de l’irrévérence (2019) en De Tyrannie (2018).

De titel Traité sur l’intolérance is niet toevallig gekozen. Het is een knipoogje naar het Traité sur la tolérance van Voltaire (1694-1778), voor het eerst gepubliceerd in 1763. De tekst van het boek werd uitgesproken op 17 oktober 2022 in naam van Charlie Hebdo op het assisenproces in Parijs. Het leest als een soort J’accuse (Émile Zola, 1840-1902, weet u wel).

Radicale islam

Richard Malka behandelt deze keer een oud discussiepunt in de islam, namelijk de natuur van de koran. Werd de koran gecreëerd of niet ? Het eerste standpunt was de mening van de Moetazielieten (een ‘rationele’ stroming binnen de islam). Het tweede standpunt, namelijk dat de koran ongeschapen is, is de hoofdstroming binnen de islam. De radicalen binnen de islam zijn aan de winnende hand, meent Malka. Daarmee bedoelt hij niet dat de doorsnee moslim een extremist is, maar dat de radicale en reactionaire godsdienst de meest zichtbare en geprononceerde vorm van islam is. En die dreigt de gematigden mee te sleuren.

Maar terug naar het assisenproces (in beroep) van 17 oktober jongstleden, waar Richard Malka zijn uiteenzetting hield. ‘De acties van deze terroristen zijn gemotiveerd door de islam — ze zeggen het zelf — en meer bepaald door een bepaalde visie op de islam. Ik heb het over een geloof, niet over de gelovigen. Ik heb het over een bepaalde visie op de islam, niet op de moslims.’

Over Chérif en Said Kouachi, de auteurs van de aanslag tegen Charlie: ‘De waarheid is dat de visie van de Kouachis aanwezig is sedert het begin van de islam’. En ‘de visie van de Kouachis is niet de meest populaire, maar wel degene die altijd wint’. Hebben de acties van de Kouachis wel iets te maken met de islam? Het is de profeet Mohammed zelf die de poëet Ka’b ibn al Ashraf liet vermoorden, omdat die zich spottend uitliet over de profeet, merkt Malka fijntjes op. En de slachtoffers van aanslagen krijgen niet steeds de nodige aandacht, want, ‘een deel van onze elite slooft zich uit om de slachtoffers van de terreur voor te stellen als zelf verantwoordelijk voor wat hun is overkomen’.

Provocaties?

Heeft Charlie Hebdo het niet zelf gezocht, met al haar ‘provocaties’? ‘Het maakt blijkbaar niet uit dat Charlie Hebdo maar 7 hoofdartikels in 10 jaar besteed heeft aan de islam. Tegenover 21 aan het christendom. 7 hoofdartikels op 523, en toch heeft men het over een obsessie. Het maakt ook niet uit dat de fameuze headline van Cabu “Mohammed overvleugeld door de integristen” de profeet Mohammed aan de kant van de goeien plaatst, omdat hij die integristen precies betreurt. De islamisten willen het maar niet begrijpen.’

Hoe moet het dan wel? ‘We hebben nood aan kennis, studies, thesissen, debatten, en die zijn er vandaag bijna niet meer op de Franse universiteit’. En ‘de vrijheid van meningsuiting is de sleutel tot alles, van het verleden en de toekomst van de islam, van het debat over de natuur van de koran, van macht binnen de islam’.

In een apart hoofdstuk herhaalt Richard Malka nog eens de chronologie van de cartoonhistorie 2004-2022. We selecteren een paar data. 30 September 2005: de Deense krant Jyllands-Posten publiceert een aantal Mohammedcartoons. Op 14 oktober 2005 betogen 3.000 moslims daartegen in Denemarken. Op 17 oktober 2005 publiceert de Egyptische krant Al Fagr (De Dageraad) een aantal van die cartoons. Merkwaardig genoeg protesteert niemand daartegen. Ook niet de Egyptische religieuze en politieke autoriteiten.

Cartoonhetze

In december 2005 verspreiden Deense imams een aantal beledigende maar valse Mohammed-cartoons. Die werden nooit gepubliceerd in Jyllands-Posten. Ze bezorgen die aan geloofsgenoten in het buitenland. Het is pas vanaf dan dat de cartoonhetze is ontstaan. Op 1 februari 2006 publiceert France-Soir een paar cartoons. De directeur van het dagblad wordt daarop ontslagen. Op 18 juli 2006 wordt Charlie Hebdo voor de rechtbank gesleurd door de Grote Moskee van Parijs. Op 7 januari 2015 vindt de aanslag plaats tegen de redactielokalen van Charlie Hebdo. Daarbij vallen 12 doden en 4 zwaargewonden.

De bibliografie op het einde van het werk is interessant. Zo zien we dat Richard Malka de mosterd heeft gehaald bij onder meer de Syrische poëet Adonis (Violence et Islam, Seuil, 2017), Jacqueline Chabbi (Dieu de la Bible, Dieu du Coran, Seuil, 2020), Gilles Kepel, Hela Ouardi (Les Derniers Jours de Mohammed, Albin Michel, 2016), Abdallah Wehheb (La Maladie de l’Islam, Le Seuil, 2005). Geen slechte keuze.

Richard Malka begeeft zich wel op glad ijs als hij het zo tracht voor te stellen alsof de ‘rationalisten’ binnen de islam, met als schoolvoorbeeld een Averroes (ook wel Ibn Rushd genoemd, 1126-1198), de goede en verdraagzame moslims zouden zijn, en de traditionalisten en fundamentalisten de slechte. De realiteit is veel complexer. Maar daarover gaan we nu even niet moeilijk doen.