Een bijbel in gewone taal

Op 2 november werd in Vlaanderen de nieuwe Bijbelvertaling De Bijbel in gewone taal (BGT) voorgesteld. Het boek verscheen al eerder in Nederland (en Vlaanderen) en was bij de voorstelling in Vlaanderen al aan een tweede druk toe. Het verhaal voorstellen is niet nodig veronderstel ik, hoewel, omdat dat toch meer en meer nodig blijkt, wou het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) een laagdrempelige Bijbel uitgeven: een Bijbel in gewone taal dus. Een Bijbelvertaling met een ‘beperkte woordenschat’, woorden die iedereen kent. Niet te lange zinnen. Een duidelijk opgebouwde tekst, waar de lezer makkelijk begrijpt wat de zinnen met elkaar te maken hebben en over wie of wat het gaat. Beeldspraak die moeilijk te begrijpen is, wordt verduidelijkt. De lay-out is overzichtelijk, met korte stukken tekst waar een kopje boven staat. Waar in Genesis 6:14 bijvoorbeeld in andere vertalingen ‘ark’ staat, vertaalt de Bijbel in Gewone Taal dat in ‘boot’. In andere gevallen wordt een moeilijke term weergegeven met een zinnetje dat de betekenis duidelijk maakt. In Exodus 2:7 wordt in de meeste vertalingen het woord ‘voedster’ gebruikt. In de Bijbel in Gewone Taal is het ‘een vrouw die het kind de borst kan geven’.

Laagdrempelig

Laagdrempelig wordt ook echt inhoudelijk ingevuld. Soms worden in een tekst voor één persoon verschillende namen of verschillende aanduidingen gebruikt. Die variatie in de teksten kan voor de lezer verwarrend zijn, die kan denken dat het over verschillende personen gaat. Om die verwarring te voorkomen, wordt de Bijbel in Gewone Taal soms gekozen voor één naam of één aanduiding. In Exodus 1 staat bijvoorbeeld in vers 8 en vers 15 ‘de koning’ en in vers 11, 19 en 22 ‘de farao’. Dat zijn twee aanduidingen van dezelfde persoon. Voor de duidelijkheid gebruikt de Bijbel in Gewone Taal in deze verzen steeds ‘de farao’.

Maar toch is het NBG voor de Bijbel in Gewone Taal niet over een nacht ijs gegaan. Het is niet zomaar een aanpassing van een bestaande Nederlandstalige vertaling van de Bijbel geworden. Neen, men heeft vertaald vanuit de grondtekst. Voor de nieuwsgieringen: voor het Nieuwe Testament is dat de nieuwste wetenschappelijke uitgave van de Griekse tekst, die bekend staat als de 28e editie van Nestle-Aland, op dit moment de betrouwbaarste weergave van het Griekse Nieuwe Testament. Voor het Oude Testament is dat de moderne uitgave van de Hebreeuwse tekst, de 5e editie van de Biblia Hebraica Stuttgartensia.

Het vertaalwerk was een samenspel van Bijbelgeleerden en neerlandici, aangevuld met adviseurs van de Stichting Makkelijk Lezen, gespecialiseerd in het opstellen van makkelijk leesbare teksten. Speciaal voor de Vlaamse lezers was er ook een Vlaamse meelezer die te ‘Hollandse’ uitdrukkingen kon corrigeren, die het lezen door Vlamingen zou bemoeilijken.

Lezen

We hebben een exemplaar van die Bijbel voor ons liggen en er al wat in gelezen. Nu behoor ik misschien niet tot het doelpubliek. De Bijbel is me niet vreemd, ik begeleid zelfs een bijbelleesgroep. Toch spreekt het aan. De taal is makkelijk en eenvoudig, hedendaags. Vaak heeft lezen in de Bijbel een beetje een vervreemdend karakter, door de vaak wat verouderde of geforceerde taal van de vertalingen. Dat is in de BGT niet het geval; daarbij blijft de kern van de verhalen behouden. Deze Bijbel staat veel dichter bij het dagelijkse taalgebruik dan de Willibrord die in de Vlaamse Katholieke kerk in de liturgie wordt gebruikt. Zeker voor wie niet vertrouwd is met die Bijbelse teksten zal de BGT veel vertrouwder klinken. Misschien zal daardoor de Bijbel ook weer vaker gelezen worden, en daar is/was het toch om te doen. De Bijbel geeft te denken, dat is de bedoeling. En hoe je het wendt of keert, alle teksten die we kennen zijn vertalingen en dus interpretaties.

Uitdrukkingen

Ja maar, hoor ik enkele taalminnaren al opwerpen, wat dan met die bekende Bijbelse uitdrukkingen? Dat lijkt me een interessante vraag. Niet alleen hoe die in de BGT staan, maar ook, hoe is de uitdrukking ingenesteld in onze taal en hoe staat ze in de verschillende Nederlandstalige Bijbelvertalingen die we kennen en die gebruikt worden/werden. We hebben er enkele voor u opgezocht en vergelijken. We vergelijken met de Willibrordvertaling (aanpassing uit 2012), de bekende Statenvertaling (versie 1977), de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) die een compromis was tussen een hedendaags Nederlands, maar toch zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst en ten slotte de Groot Nieuws Bijbel.

We geven telkens eerst – in vetjes- de uitdrukking (zoals die in het woordenboek staat), daarna – kort – de betekenis van die uitdrukking (van Dale Groot Uitdrukkingen Woordenboek), de Bijbelse referentie en daarna de verschillende vertalingen.

Wat moet nu de conclusie zijn? Dat vertrouwde uitdrukkingen blijkbaar niet altijd zo vast in de Bijbelvertalingen staan als wij denken. Dat er in subtiele verandering van woorden eigenlijk ook veranderingen van betekenissen zitten. Vaak gaan de oorspronkelijke uitdrukkingen terug tot de eerste Statenvertaling, die een grote invloed heeft gehad op de ontwikkeling van de standaardtaal, maar dat is een ander verhaal. Maar niet alleen Bijbelteksten worden wel eensgeherformuleerd, ook uitdrukkingen durven wel eens een eigen leven leiden.

Daarnaast vind ik het een lovenswaardig initiatief om de Bijbel te vertalen naar een doorsnee publiek van vandaag. Niet alleen omdat daarin fundamenten van onze cultuur en samenleving in te vinden zijn, en die moeten zo ruim mogelijk publiek toegankelijk zijn. Maar het is ook lovenswaardig omdat de Bijbel zo opnieuw kan inspireren. En eigenlijk deden ook de evangelisten en schrijvers van het Oude Testament niets anders dan het verhaal vertellen op de maat van hun publiek. Oordeel gerust zelf, zoals Augustinus zei: tolle lege, neem en lees (die Bijbel -in gewone taal).

Er zijn verschillende uitgaven van De Bijbel in Gewone Taal: 

– Huisbijbelversie: hard omslag (isbn 978 90 891 2040 3, €39,50)

– Standaardbijbel: hard omslag (isbn 978 90 891 2041 0, €28,50)