Het begin van de Spaanse burgeroorlog

De 61-jarige Nederlandse publicist en vredesactivist Bert van Vondel maakte zich aanvankelijk verdienstelijk als drukker en uitgever van allerhande regionale producten uit Groningen. Daarna evolueerde hij tot een onorthodox vrijzinnig publicist die zich actief bezighoudt met vraagstukken omtrent oorlog en vrede. Onorthodox mag je hem zeker noemen. In zijn publicaties behandelt hij de geschiedenis van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, in de lijn van historicus Eric Hobsbawm, als een samenhangende reeks van elkaar opeenvolgende gebeurtenissen. Als aanstichters van deze 31-jarige oorlog verwijst hij naar enkele elitaire groepen (afkomstig uit de politiek, diplomatie, aristocratie en het leger) in de Angelsaksische wereld. Zij waren bereid om voor hun doelen de burgerbevolking op te offeren. Misleidende propaganda en nepnieuws hebben in Vondels ogen het verloop van de wereldgeschiedenis beïnvloed. Allerlei samenzweringstheorieën vormen de kern van zijn betogen. Zo ook in zijn tot nu toe belangrijkste boek Oorlog is misleiding en bedrog dat hij onder zijn pseudoniem Fré Morel in 2012 publiceerde (in 2018 2de druk).

Juan March

In de lente van dit jaar verscheen van Van Vondels hand de brochure Vuil spel: de Spaanse burgerslachting. Auteur ontwikkelt hierin de thesis dat de Spaanse burgeroorlog volkomen in de lijn lag van de Britse geopolitiek. De Britse geheime dienst M16 speelde een actieve rol bij de beraming van de nationalistische en militaristische staatsgreep in Spanje. Angst voor een communistische machtsgreep op het Iberische schiereiland was voor de Britten een doorslaggevend argument om actief in te grijpen. Zo legden de Britten niets in de weg van Hitler en Mussolini die met materiaal en troepen de Spaanse nationalisten ter hulp schoten. Integendeel Hitler kreeg de ‘verborgen’ steun van de Britse politiek toen hij het Rijnland binnenmarcheerde en Oostenrijk bij het Reichinlijfde. Toen Frankrijk op een bepaald moment militair  in Spanje wilde ingrijpen, lieten de Britten hen duidelijk weten dat ze dat beter niet deden.

Van groot belang bij het ontstaan van de burgeroorlog was ook de rol van de Spaans-joodse multimiljardair, in 1935 de op zes na rijkste man ter wereld, Juan March. Deze was allergisch voor alles wat naar links zweemde. Met zijn geld leverde hij, de ‘koning der smokkelaars’, tal van hand- en spandiensten aan de nationalistische militairen en de Britten. Auteur Van Vondel omschrijft hem als een ‘hebzuchtige, op geld, materie en macht beluste, meedogenloze, onverzadigbare man. Een ordinaire speculant, grootgrondbezitter, mediamagnaat, oliebaron en politicus, die later zijn eigen bankiershuis stichtte’. Het was dankzij Marchs geld en relaties dat de Spaanse nationalisten later onder meer 12.000 Amerikaanse vrachtwagens geleverd kregen.

De staatsgreep stond in het begin onder regie van generaal Emilio Mola Vidal, de aanvankelijk aarzelende Franco kwam er pas enkele weken nadien bij. Hoewel een aanzienlijk deel (maar niet de meerderheid) van het Spaanse leger en de Guardia Civil de staatsgreep steunde, was het vooral het Afrikaanse leger dat in het begin van de oorlog van doorslaggevende betekenis was. Deze troepenmacht bestond uit 35.000 in de strijd geharde Marokkanen en de 9500 manschappen van het Spaanse Vreemdelingenlegioen. Deze geduchte en meedogenloze strijdmacht werd door Duitse en Italiaanse transportvliegtuigen naar het Spaanse vasteland overgevlogen. Per schip kon niet want de marine bleef grotendeels trouw aan de republikeinse regering. Financieel werd de operatie mogelijk gemaakt door March met op de achtgrond de Britten.

Of dit nu alles tot in het kleinste detail op waarheid berust, weet ik niet want de brochure bevat bronnen noch noten. De grote lijnen kloppen alvast maar of de Britten via hun geheime dienst M16, daadwerkelijk zo’n cruciale rol aan het begin van de Spaanse ‘burgerslachting’ speelden, er in feite min of meer verantwoordelijk voor waren, daarachter dien ik een vraagteken te plaatsen. Ook Hugh Thomas die hierover een standaardwerk schreef, laat ons in het ongewisse.

In elk geval een lekker weglezend werkje en dat onder het mom ‘zo zou het wel eens geweest kunnen zijn’. De brochure met flappen werd verzorgd uitgegeven.