In wind en vuur: ‘U komt de lof toe, U het gezang’

Er zijn auteurs die een standbeeld verdienen, sommigen krijgen er een. De ‘dichter en kerkvader’ Willem Barnard kreeg een monument in boekvorm. Drie dikke boeken met en over zijn religieuze liederen, zijn religieuze erfenis. In wind en vuur is een eerbetoon en een tijdsdocument.

In wind en vuuris de titel van drie boeken met en over de religieuze liederen en teksten die Willem Barnard, als dichter gekend als Guillaume van der Graft, schreef voor religieuze bijeenkomsten. We vatten even kort samen. Boek 1 (het oranje) bevat alle 350 liederen, teksten en muziek. Op zich al een rijke verzameling. Boek 2 en 3 (met blauwe kaft) bevatten ’toelichting’ over die liederen, de context, waar ze passen in de religieuze kalender, theologische verwijzingen, ontstaan, betekenis, …

Maar het wordt nog beter. Je kan het verhaal van de liederen niet vertellen zonder er de geschiedenis van kerk en religie in de 21ste eeuw bij te vertellen. Daar heeft Willem Barnard in Nederland en bij uitbreiding in de protestantse wereld een grote rol in gespeeld. Maar ook in Vlaanderen. Waar de Nederlandstalige liederen van deze dominee tot in de katholieke kerk geraakten. Nu lijkt dat schouderophalend evident. Maar toen…

Zingt Jubilate

Onder die liederen zijn enkele heel bekende, kerkelijke hits, regelmatig gezongen liederen, tot op vandaag. ‘U komt de lof toe’, gezongen na het Evangelie, staat met vier toonzettingen in Zingt Jubilate. Zeg maar het standaard liedboek in de Vlaamse katholieke kerk.

De titel Zingt Jubilate is ontleend aan de aanhef van een lied van Willem Barnard en Frits Mehrtens. Maar ook de Adventsklassieker O kom, o kom Immanuël is een vertaling uit het Engels van Barnard. In totaal staan er om en bij de vijftig liederen in Zingt Jubilate waarvan Willem Barnard de tekst heeft geschreven.

Het boek is dus meer dan zomaar een verzameling. Het is levende geschiedenis. Omdat zijn liederen pasten in een visie op liturgie die vernieuwend was en tot nu doorwerkt. In de heel leerrijke biografische schets in boek 2 van de hand van zijn dochter Renata Barnard, en in de vele teksten over liederen wordt die vernieuwing uitgelegd. Daarin wordt ook zijn rol belicht in de psalmvertaling en zijn worsteling met zijn ambt en zijn kunstenaarschap.

Oecumenisme

Barnard vernieuwde en ondersteunde dat met zijn teksten. De meeste liederen zijn geschreven in de jaren 1950 en 1960. Hij zocht in die tijd naar een ‘oecumenische orde van dienst’, een liturgie die teruggrijpt naar de tijd van de onverdeelde kerk voor de reformatie. Hij wist heel goed wat hij wilde en begeleidde dat niet enkel met liederen maar ook met inhoudelijke essays. Hij was daarin een voorloper.

Barnard bracht zijn visie in praktijk in hun gemeente. Hij kijkt over het muurtje om inspiratie te zoeken. Zo grijpt ook terug naar het leesrooster van de kerk, het oude rooster dat duizend jaar in de kerk werd gebruikt. De grap van de geschiedenis is dat in dezelfde tijdsperiode de katholieke kerk het leesrooster in het Tweede Vaticaanse concilie heeft vernieuwd om zo gespreid over drie jaar meer verschillende Bijbelteksten te lezen. Barnards liederen zijn geënt op het oude schema. Zijn teksten passen bij de lezingen, de thema’s van die zondagen.

Evensong

Barnard laat zich ook graag inspireren door de Anglicaanse traditie. Zeker de Evensong, de Anglicaanse versie van de katholieke vespers. Maar ook het regelmatig vieren van de eucharistie vernieuwde Barnard binnen zijn traditie. Voor Vlamingen een minder bekend deel van het verhaal, maar daarom niet minder boeiend.

De kracht van deze drie boeken is dat ze het volledige religieuze werk van Barnard verzamelen én er historisch recht aan doen. De biografische schets, de artikels over de liederen, de teksten van Barnard over zijn liederen, ze leggen als archeologie de lagen bloot die in die teksten zit. Theologische lagen, maar ook kerkhistorische lagen. Een eerbetoon aan de dichter die sprak over ‘het sacrament van het zingen’ en daar een rijke bijdrage toe leverde.

Biografie

Het is in deze tijden niet evident om een dergelijk boekwerk, drie dikke boeken, uit te geven. Een commercieel risico dat beperkt werd door subsidies en donaties, niet van overheden, maar van stichtingen, abdijen en particulieren uit Vlaanderen en Nederland, protestants en katholiek. Wat enkel het historisch belang van Willem Barnard benadrukt. De volgende stap is een volwaardige biografie.