Leven zonder gebruiksaanwijzing

Op een lezing voor een liberaal publiek recent in Antwerpen, klaagde Luckas Vander Taelen aan dat zijn boeken niet meer worden gerecenseerd. En inderdaad: afgelopen lente verscheen een mooi uitgegeven en nog mooier geschreven kleinood, dat het daglicht nog niet mocht zien in de Noord-Belgische couranten. Het kostuum van mijn vader is nochtans een indringend en doorleefd verhaal. Niet van de Brusselse, maatschappij- en islamkritische opiniemaker die Vander Taelen is geworden. Maar van de zoon van zijn vader die hij was en is. De zoon die zijn vader nooit gekend heeft.

Eerder had hij al Brief aan mijn vader gepubliceerd. Dat lijkt op een vingeroefening van Het kostuum van mijn vader: een van weemoed doordrenkt dubbelbiografie. Het verhaal van vader Frans en van zoon Luckas, netjes door elkaar gevlochten. Het verhaal van een onderwijzer uit een zwaar katholieke familie die door een hartafwijking amper 37 werd. En het verhaal van zijn zoon, die terugblikt naar zijn leven, en de queeste naar de vader-die-hij-nooit-gekend-heeft beschrijft.

Opgroeien zonder vader

Het is een gevoel dat de meeste lezers niet zullen kennen. Opgroeien zonder vader. Vader die sterft enkele maanden voor je op de aarde komt. Een vader die wel wist dat ie ziek was. Maar zijn liefhebbende echtgenote onthield hem dat noodlot. Het is de kwezelachtige familie van vader Frans die het nodig vond een pastoor te sturen om de laatste sacramenten uit te delen, die vader Frans deed beseffen dat het einde naderde. Hoe hard moet die man niet gevochten hebben, in zijn sterfbed, om een paar weken, een paar maanden langer te leven? En zijn zoontje Luckas toch nog in de armen te kunnen houden?

Vander Taelens verhaal is om meerdere redenen opmerkzaam. Op relatief jonge leeftijd licht hij in boekvorm een betekenisvol — dat betekent: vol van betekenissen — tipje van de sluier op. De vrijdenker zoals we hem al kenden in de tijd van zijn Sjoa-reportages komt uit een diep-katholieke familie. Een familie waar hij amper banden mee heeft. Niet het minst omwille van de manier waarop ze hun geloof belijden. Intransigent en vol schone schijn. Het rijke roomse leven ten top. Waar gevoelige onderwerpen niet aan bod kwamen. Doorheen het boek leren we begrijpen waarom Vander Taelen afstand nam van die familie en van een heel stuk van Vlaanderen.

Schrijnend verhaal

Het is een schrijnend verhaal. Schrijnend betekent volgens Van Dale Groot Woordenboek: ‘waarbij iemand volgens de algemeen heersende mening op navrante wijze de dupe is geworden van een ongewenste situatie.’ Volgens datzelfde woordenboek betekent het ook: ‘wat het gemoed met schurende brandende pijn aandoet’. Het kostuum van mijn vader, Luckas Vander Taelens verhaal, is het allebei. Dus is het dure woord gepast in deze context. Vander Taelen heeft het noodlot moeten tarten zijn vader nooit te hebben gekend. Terwijl had hij met een familie te maken die over die vader niet wou praten. Of toch niet over de dood. Hij ‘was op reis vertrokken’ of ‘in de hemel’. Dood was hij niet. Blijkbaar ‘hoorde’ dat ooit zo, in katholiek Vlaanderen. Zijn zus heeft er alvast ‘onvoorstelbare psychische schade’ aan overgehouden. Verdiet moest binnenskamers blijven. Met alle gevolgen van dien.

Luckas Vander Taelen beschrijft waarom zijn moeder niet op de begrafenis was van haar echtgenote. Hij verhaalt de zoektocht naar het graf van zijn vader; bovenop zijn stoffelijke resten rusten er ondertussen al twee andere mensen. Vander Taelen licht ook toe dat hij in feite Van der Taelen heet. Waarom hij zijn naam wijzigde, komen we eveneens te weten. En ook waarom hij al jong op eigen benen stond en zijn ‘plan begon te trekken’.

Geen gebruiksaanwijzing

De inkijk in Luckas Vander Taelens leven is uniek. Op het eerste gezicht lijkt het een luchtig kleinood – 96 blz. in klein formaat, mooi uitgegeven met flappen. Maar het verhaal grijpt je naar de keel. Vander Taelen springt van een hoogstpersoonlijk verhaal naar bespiegelingen hoe het is zonder vader op te groeien en wisselt dat af met een kordate afrekening met kwezelachtig katholicisme. ‘Hoe het is om op te groeien zonder een papa?’ lezen we op p. 55. ‘Alsof je de gebruiksaanwijzing van het leven niet hebt meegekregen, of dat er enkele bladzijden in ontbreken. (…) Opgroeien in een vaderloos gezin is alsof je een spel moet leren waarvan essentiële onderdelen ontbreken.’