Macbeth in de onderwereld

Wie nog denkt dat opera een belegen kunstvorm  is, zal met de seizoensopener van de Munt van het tegendeel overtuigd worden. Eerder dan uit te pakken met een klassieker uit het repertoire, wat garant staat voor publiek succes, kiest de Munt resoluut voor vernieuwing van het genre. Macbeth Underworld, een nieuwe creatie die de Franse componist Pascal Dusapin voor het Brusselse operahuis schreef, is een statement van hoe directeur Peter De Caluwé aankijkt tegenover de toekomst van de opera: een kunstvorm die niet leeft van nostalgie naar het verleden, maar zich inpast in deze tijd en het over problemen van nu heeft. Of zoals Dusapin het mooi verwoordt: ‘Opera is het al zingend hebben over wat ons allen verontrust.‘ En het is allerminst een contradictie om klassieke elementen uit het verleden te gebruiken in een reflexie over vandaag.

Metaforen van deze tijd

Matthias Baus

Dusapin is ondertussen aan zijn negende opera toe. Zijn vorig werk, Penthesilea, ging vier jaar geleden in Brussel in première en vertelde een somber verhaal in een donkere wereld. Dusapin vroeg zich toen af in welke richting hij nu zou gaan en kwam tot de conclusie dat hij nog verder wou gaan in de tragiek. Hij zocht in klassieke werken naar metaforen van deze tijd en kwam onvermijdelijk terecht bij Shakespeares meest gespeelde maar ook kortste werk, Macbeth. Dusapin verdiepte zich in dit vier eeuwen oude werk, las er een berg literatuur over en bekeek heel veel filmbewerkingen, waarbij vooral die van Kurosawa en Polanski hem bijbleven.

Volgens Dusapin blijft de thematiek het stuk rond thema’s als machtswellust, wraak en vergelding helaas vandaag nog altijd actueel. Macbeth gaat immers over wat er gebeurt als machtshebbers de grenzen van de wet overschrijden, met de moord op de Koning als symbool voor de vernietiging van de beschaving en de goddelijke orde. Macbeth en zijn Lady zijn als heersers die gedreven door machtswellust de wetten naast zich neerleggen om hun doel te bereiken. Niet moeilijk om daarin parallellen te voelen met het geflirt van sommige hedendaags politieke leiders met de limieten van de macht…

Requiem

Dusapin koos ervoor samen met de Franse schrijver Frédéric Boyer af te wijken van de chronologie van het verhaal van Shakespeare. Hij maakte met zijn versie als het ware een vervolg op Macbeth een requiem, een dodenmis. We krijgen niet het gekende bloedige verhaal van het delirium van machtsdrang en moord te zien, maar wel hoe de personages vanuit een hel in hallucinaties geconfronteerd worden met de geesten van hun slachtoffers en de consequenties van hun wetteloos gedrag. In deze onderwereld worden ze gedwongen eindeloos op hun eigen daden terug te kijken, ‘alsof ze hun verleden altijd moeten herbeleven,’ zoals de componist dat stelt, ‘in een haast obsessieve herdenkingsceremonie. De onderwereld is de wereld van het onbewuste, de wereld van het schuldgevoel van de Macbeths, een gevoel dat zij niet kwijt kunnen of willen. Met deze opera wou ik de duistere facetten van ons brein verkennen: het onbewuste ontvouwt zich op het toneel.’

Met een proloog en acht hoofdstukken is Macbeth Underworld  een indrukwekkend schouwspel, met een decor dat bij wijlen naar horror en expressionistische zwart-wit cinema refereert. Regisseur Thomas Jolly wou tussen de onheilspellende bomen van een ondoordringbaar woud een een oud, verlaten huis. ‘Alle personages zijn dood, maar sommigen weten het niet.’ stelt hij; ‘Ze zijn allemaal voorgoed opgesloten in een opera-achtig schemergebied, gedoemd om voor eeuwig hun geschiedenis te herbeleven, om dit somber sprookje eindeloos opnieuw te spelen.’

Soundtrack van een beklemmend universum

Matthias Baus

Een niet aflatende muziekstroom vormt een soundtrack die de kijker onderdompelt in een beklemmend universum, met een liturgische sfeer die door het gebruik van het orgel versterkt wordt. De Franse componist zorgt ook voor originele klanken door met een luit, vogelfluitjes, tamboerijnen en uiterst gevarieerd slagwerk, met instrumenten uit Afrika en Zuid-Amerika die nog nooit deel uitmaakten van een opera-orkest, of had u al gehoord van een shekere, kola, djudju, akatak of een Tibetaanse tingsa? Zo wordt een muzikale mozaïek gevormd, die delicaat verspreid ligt onder de dialogen van de zangers.

De opera, die iets minder dan twee uur duurt, is een unieke ervaring, waarbij muziek en mise-en-scène perfect op elkaar inspelen. Zonder enige twijfel zal deze Macbeth Underworld  snel zijn plaats vinden in het operarepertorium.

De Munt programmeert ongeveer terzelfdertijd met Macbeth Underworld  een tweede, kleinere opera, Le Silence des Ombres, ook al een wereldcreatie van componist Benjamin Attahir, naar het werk van de enige Belgische Nobelprijswinnaar Literatuur Maurice Maeterlinck, Trois petits drames pour marionnettes.

Macbeth Underworld  is nog te zien in de Munt op 24 en 26 september (20h), 29 september (15h) en op 1, 3 en 5 oktober (20h)

Le Silence des Ombres  (in de KVS) op 25 en 27 september (19h30), 29 september (15h); 2 en 4 oktober (19h30) en 6 oktober (15h)