‘Mijn lieve gunsteling’: een reis in een verboden paradijs

Passie en liefde zijn twee verschillende werelden. Toch zoeken ze elkaar voortdurend op. Daar liefde uit de geest van de mens ontstaat en passie uit het lichaam. De confrontatie heeft zoveel locaties als dat de mens hersencellen heeft.

Voor zijn tweede roman koos Marieke Lucas Rijneveld als drift een amoureus avontuur tussen een man van middelbare leeftijd en een meisje van veertien.

Een mijnenveld

Het grote leeftijdsverschil bij seksuele relaties is een mijnenveld in de Westerse cultuur. Dat bleek al in 1955 bij de verschijning van de roman Lolita van Vladimir Nabokov. Haast zeventig jaar later herhaalt de geschiedenis zich met Mijn lieve gunsteling. Verfilmde Stanley Kubrick de veelbesproken roman zeven jaar na verschijning, Ivo van Hove wachtte niet zo lang.

Meteen na de publicatie van Mijn lieve gunsteling in 2020 las hij het boek en besliste er een toneelversie van te maken. Dat deed hij hoogstpersoonlijk, al liet hij zich in de loop van het creatieproces door een literair medewerker bijstaan. Logisch en legaal. Elk kunstwerk heeft een relatie.

Het verhaal

Een veearts wordt verliefd op de dochter van een boer. Het meisje zoekt de startblokken om de volwassenheid te vinden. Zij ziet het geknuffel als de versterking van een vriendschapsrelatie, hij ervaart haar speelsheid als een seksuele ouverture. Door zijn tact ontgaat haar dat zijn verliefdheid verdierlijkt. Wanneer de vader snapt wat zijn dochter te wachten staat, verjaagt hij de arts van zijn erf. Toch slaagt de dokter erin een afspraak te maken. Eenmaal zover explodeert de drift van de dokter en verkracht hij het meisje. Kort daarop klank- en lichtspel van de politie.

Met de arrestatie eindigt de voorstelling niet. Wat volgt is een theatrale verklaring van de afwijking van de dokter, en wie en wat hem tot die kompasfout heeft gebracht. In het laatste kwartier van de ruim twee uur durende voorstelling staat het meisje centraal. Ivo van Hove weet op schitterend beeldende wijze het gedrag van de dokter op de evolutie van het meisje, van puberteit naar volwassenheid, weer te geven. En plus verwerkelijkt hij haar droom met een videoprojectie. Zij vliegt op zelfregie aan hoge snelheid en boort zich een Twin Tower in. Terwijl twee levende koeien op de achtergrond hooi staan te smikkelen, zonder stoornis op de lijn. Naar de mens vertaald: een Pilatus-houding.

De vier Jaargetijden

Er komen heel wat liedjes van hedendaagse zangers aan bod. Ze mogen dan wel in functie van het drama staan, ze zijn slechts beleg op het brood. Het brood zelf is een compositie van Antonio Vivaldi: de vier Jaargetijden. Met frontaal in beeld het tweede deel: de zomer. Terecht, maar onderhuids speelt de structuur van de compositie een niet onbelangrijke rol. De lente is het ontluiken, de zomer de bloei, de herfst vertoont de eerste stoornissen en de winter staat voor de implosie van de relatie.

Ten bate van de inleving door het publiek is het decor van Jan Versweyveld al even zwaarwegend. Op een klein hoekje links vooraan na is het toneel bezaaid met stro. Samen met het paar koeien in een box ziet zelfs een blinde dat het actieterrein een stal is. De ideale plek om het bestaan, door de erfzonde, als een stal te zien, waarin de mens tracht de hel bij leven en dood te vermijden.

Ster van de voorstelling

Hans Kesting als de veearts is een steengoede keuze. Heel precies weet hij de ‘schurk’ te spelen, waardoor de decadente relatie niet pornografisch wordt. Maar de ster van de  voorstelling is Eefje Paddenburg. Nog maar kort de toneelopleiding achter de rug en ze versierde al een hoofdrol: het (naamloze) jonge meisje. Een rol die ze weet te spelen, zoals een dirigent als wijlen Wilhelm Furtwängler een orkest in de hand had. De nevenrollen doen er haast niet toe. Toch houden Katelijne Damen, Bart Slegers en Achraf Koutet hun personages stevig in het gareel.

Goud in de hand

Met Mijn lieve gunsteling heeft Toneelgroep Amsterdam goud in de hand. We kennen zo stilaan de inhoud van de trukendoos van Ivo van Hove. Toch weet hij telkens de aandacht scherp te houden. En de toeschouwer huiswaarts te sturen met een gegeven waarmee hij worstelt of van geniet. Die hem simpelweg gezegd niet koud laat. Want steevast weet Van Hove uit de westerse cultuur een pijnpunt te halen. Een pijnpunt dat voor deze reis in een verboden paradijs ouder is dan het verhaal van Zeus, die als oudere man een prachtig jong meisje versiert en ontmaagdt: Europa.