De mythe van Nineveh

De iets bijbelvastere lezer zal wel al gehoord hebben van Nineve(h), is het niet door het boek Jona, waarin de gelijknamige profeet de vernietiging van de stad moet verkondigen en dat niet wil, dan misschien uit de boeken Genesis, Tweede Boek der Koningen, Jesaja, Nahum, Zefanja, Matteüs of Lucas. Nineve was in bijbelse tijden al een legendarische stad. En is dat lang gebleven. De hele geschiedenis van stad en legende wordt nu uit de doeken gedaan in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. En het is de trip waard.

Nineveh of Nineve was ooit de hoofdstad van het machtige Assyrische Rijk. Ze was in haar glorietijd de grootste stad ter wereld. Die glorietijd was lang voor Alexander de Grote. Rond 700 voor Christus was de stad de hoofdstad van het rijk met meer dan 100 000 inwoners. Legendarische, maar ondertussen vergeten koningen als Sennacherib en Assurbanipal bouwden er monumentale paleizen, tempels, weelderige tuinen met watervallen en enorme bibliotheken, versierd met de prachtigste reliëfs. In 612 v.Chr. werd Nineveh verwoest door de vijanden van het Assyrische rijk, waaronder de Babyloniërs. Aan de overkant van de Tigris verrees de stad Mosul, die duizend jaar later de centrale positie in het gebied zou krijgen. En die ondertussen ook wereldberoemd is geworden.

Zoektocht

Vele eeuwen, duizenden jaren lang werd Nineveh een legende, een soort archetype van een weelderige rijke stad uit de oudheid, zoals Babylon. Bij het begin van de archeologie werd dan ook naarstig gezocht naar de stad. Boeken, bijbelse verhalen en legendes werden naast elkaar gelegd om de plaats te ontdekken waar ooit die mythische stad zou gelegen hebben. Had ze ooit bestaan? Al die tijd lag de oplossing voor het grijpen. De plaatselijke bevolking wist maar al te goed waar de ruïneheuvels lagen, aan de overkant van de Tigris bij Mosul.

Met de bijbelse verwijzingen naar de stad, de vermelding door Griekse geschiedschrijvers en de zoektocht naar de restanten van de stad start de tentoonstelling Nineveh – hoofdstad van een wereldrijk in Leiden. Het toont hoe mythes gevormd worden, maar ook hoe de archeologie als wetenschap in die tijd ontstaat. Wie waren die archeologen en hoe werkten ze? Ook daar heeft de tentoonstelling oog voor.

De feitelijke ontdekking van de stad in de 19^de eeuw doet in Europa een enorme Assyrische hype ontstaan. Lord Byron draagt daar toe bij met zijn werk Sardanapalus (1821) waarvoor hij te leen gaat bij de Griekse schrijver Diodorus Siculus. Franz Liszt heeft een onafgewerkte opera nagelaten gebaseerd op de Sardanapalus van Byron. Liszt was op het idee gebracht door het oratorium met dezelfde naam door Hector Berloiz. En die laatste twee hadden waarschijnlijk ook ‘La Mort de Sardanapale’ gezien van Eugène Delacroix, rechtstreeks beïnvloed door Byron. Een reproductie is levensgroot te zien op de tentoonstelling.

Verspreid Nineveh

Door de archeologische zeden in de negentiende en de twintigste eeuw is het opgegraven erfgoed van Nineveh over de hele aardbol verspreid geraakt. Deze tentoonstelling breng heel wat stukken opnieuw samen. En er is ook een video-reconstructie te zien van de stad op haar hoogtepunt. Want de Assyriërs waren een verfijnd volk. Door die verfijning krijgen we ook een glimp op hun wreedheid. Het vernielen van hun hoofdstad is niets anders dan een koekje van eigen deeg. Noem een willekeurige oorlogsmisdaad en de Assyriërs beroemden er zich voor in de reliëfs die hun paleizen sierden. En aangezien het koninklijke paleizen waren, speelde de koning steeds een hoofdrol in het moorden, plunderen vernietigen, deporteren, …

Omdat ondertussen het spijkerschrift van de Assyriërs kan gelezen worden en er nog heel wat bewaard is kunnen we ook daar veel leren over de zeden en gewoontes van die toenmalige wereldmacht.

Nineveh vandaag

Vandaag is de historische site van Nineveh ingehaald door de groei van haar opvolger Mosul. Daarmee kwam de site ook midden in het oorlogsgebied met IS te liggen. Toen IS er de plak zwaaide hebben ze van de gelegenheid gebruik gemaakt om deze 2 500 jaar oude site te verminken of vernietigen.

Maar via moderne technieken zoekt men vandaag uit om op basis van foto’s die digitaal aan elkaar worden gelinkt tot 3d reconstructies. Met een 3d-printer probeert men zo de vernielde kunst opnieuw te reconstrueren. De eerste resultaten zijn er. Foto’s van bezoekers wereldwijd helpen zo om het erfgoed niet volledig vernietigd te houden.

Kortom een goed opgebouwde tentoonstelling die je alle info geeft, met een goede audiogids en veel extra info in een boek gekoppeld aan de tentoonstelling.

RMO

En als u dan toch in dat museum bent, raad ik u aan om een hele dag te gaan. Er is een cafetaria en ook de rest van de collectie is mooi opgebouwd. Egyptenaren, Romeinen, Etrusken, Grieken, hun contacten en uitwisselingen met elkaar. De droom voor elke geïnteresseerde in antieke culturen. En helemaal boven, de archeologie van ‘de lage landen’. Een mooie opstelling verbindt heel wat archeologische vondsten tot een tijdlijn van Nederland. Een beetje verstopt op zolder, maar zeker de moeite van een bezoek waard.

Info

Nineveh – hoofdstad van een wereldrijk loopt nog tot 25 maart 2018 in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden)