Kerkopstand in Sint-Gillis

Eind jaren 60, na het Tweede Vaticaanse Concilie, ging de Kerk in Europa door zwaar weer. Er zijn boeken vol geschreven over die periode en de zoektocht naar de oorzaken. Volgens de ene ging Vaticanum II te ver, volgens de andere werd het niet consequent toegepast maar teruggedraaid door de Paus, nog een ander ziet mei ’68 een rol spelen of de democratisering van de samenleving, enfin, u noemt het maar. In dat grote verhaal spelen zich veel kleine verhalen af. Die kleine verhalen vertellen soms meer dan dikke boeken over het grote verhaal. Neem nu het verhaal van  De Onderpastoor.

Faction in Sint Gillis

Louis van Dievel bracht als journalist verslag uit over een betoging tegen de overplaatsing van een pastoor en vermeldde stoemelings dat dit enig in Vlaanderen moest zijn. Kort daarop werd hij gecontacteerd door Dendermondenaars met een verhaal. Het verhaal van onderpastoor Gilbert Verhaeghen. Hij verdiepte zich erin en besloot het verhaal te vertellen in een roman. Faction zo u wil, het vermengen van feiten (facts) en fictie (fiction).

In de roman, De Onderpastoor, hebben de hoofdrolspelers hun echte namen behouden, andere personages zijn verdichtingen. Het verhaal is het verhaal, Maar in de roman beleefd door de ogen van gefingeerde nevenpersonages. Of echte, maar dat is natuurlijk het geheim van de auteur.

Het verhaal speelt zich af in Sint-Gillis. Maar eerlijk, een beetje graven en je vindt vergelijkbare verhalen. In het Gentse zijn er zo verschillende. Niet toevallig in het Gentse waar dezelfde bisschop Van Peteghem de plak zwaaide. De bisschop plaatst de ietwat flamboyante onderpastoor Gilbert Verhaeghen over van Sint Coleta in Gent naar Sint-Gillis bij Dendermonde. Met het idee dat de priester — die goede vrienden is met een priester-arbeider, op café gaat met arbeiders, rondrijdt op een motorfiets en zich met de voornaam laat aanspreken — het buiten de stad wel wat kalmer aan zal doen.

Recept voor een catastrofe

Maar het recept voor de catastrofe is al gemaakt. In het boek wordt niet duidelijk of Verhaeghen de aanleiding of de oorzaak is. Het lijkt het eerste, maar het bisdom behandelen hem als het tweede. Verhaeghen doet wat hij doet omdat hij gelooft dat dat het goede is. Hij beleeft zijn priesterschap zoals hij dat denkt te moeten doen. Maar er is te veel verschil in visie op Kerk en priesterschap in één parochie. Dat komt tot het scherpst tot uiting in de figuren van de drie priesters en. En als dat nog niet genoeg is, dan komt ook de politiek om de hoek kijken. Zou die Verhaeghen geen Volksuniër zijn die de positie van de CVP komt ondermijnen? En als toppunt zegt elke vrouw die ik naar het verhaal van Verhaeghen vraag en die hem heeft gekend: ‘het was een mooie man.’ Neen, niets menselijks is ons vreemd.

Een vonk is genoeg om de bom te doen barsten. In dit geval een nieuwe vloer voor de kerk, terwijl de katholieke jeugdbewegingen geen deftige lokalen hebben. Het is de aanleiding voor een regelrechte volksopstand in Sint-Gillis Dendermonde. Inclusief betogingen, pamfletten, open brieven, verstoringen van kerkdiensten, de pers die positie kiest en een hulpbisschop die moet rennen voor betogers. Hoe dat afloopt moet u zelf maar lezen.

Maar ik heb professioneel 15 jaar in Dendermonde rondgelopen en wie ik ken bevestigde mij dat de verdeeldheid inderdaad nog lang gespeeld heeft in Sint Gillis. Er waren twee kampen, voor of tegen Verhaeghen en die zijn er lang gebleven. Een trieste geschiedenis.

Rancuneus

Uiteindelijk zal Verhaeghen Sint-Gillis verlaten en verhuizen naar het Waasland. Maar bisschop Van Peteghem is rancuneus en kiest niet voor de verzoening, maar voor een afrekening en bestendiging van het conflict. In zijn nieuwe parochie blijft het bisdom hem achtervolgen, ondanks het feit dat er geen functioneringsproblemen zijn. Verhaeghen schendt volgens het bisdom de voorwaarden en geeft de indruk de onderpastoor te schaduwen. Hij heeft deze keer wel het geluk gesteund te worden door zijn pastoor, die geen opportunist is.

Het boek eindigt wrang. Maar enige navraag leerde me dat het ook in realiteit wrang is geëindigd. Verhaeghen is op het einde ingehaald door de geschiedenis. Hij is uiteindelijk toch nog pastoor geworden van een kleine parochie. Maar zijn vooruitstrevendheid was conservatief geworden en hij was verbitterd. Een pijnlijk verhaal van de kerk in Vlaanderen met een weinig glorieus einde. Een geschiedenis met enkel verliezers.

Klein verhaal grote geschiedenis

Ik durf u aanraden om De Onderpastoor te lezen. Het is een heerlijk geschreven fascinerend verhaal. Het is een verhaal dat in veel plaatsen kan verteld worden, met vele nuances, maar toch. Door de verwisseling van standpunt zie je het verhaal door de ogen van de verschillende personages, je wordt uitgedaagd om zelf na te denken, zelf een oordeel te vellen. Soms is het ook pijnlijk duidelijk wat het probleem is. Een opportunistische pastoor die op een onchristelijke manier omgaat met zijn huishoudster. Louis Van Dievel heeft de rijkdom van het verhaal weten te vatten. In een verhaal waar geen enkel personage een karikatuur geworden is. Het boek brengt die de periode van eind jaren 60 begin jaren 70 in Vlaanderen tot leven. Het is een klein verhaal dat de grote geschiedenis helpt begrijpen.