Schijn en verlangen

Ik heb zopas Een ander leven uit van theatermaker Rudi Meulemans. En nu zit ik met een vreselijk gevoel van onbehagen. Dit boek had ik moeten lezen vooraleer ik het idyllische Sissinghurst in het graafschap Kent bezocht. In 2019 mocht ik samen met lezers van Doorbraak een bezoek brengen aan het indrukwekkende domein. We ontmoetten er Benno Barnard die er ons opwachtte in de ‘Granary’, een schuur omgebouwd tot lunchplek. Ik vroeg Benno of hij aan de groep iets meer over de vroegere eigenaars kon vertellen. Het waren bekende schrijvers, met een nogal bijzonder huwelijk.  Meer wist ik zelf niet. Ik denk vandaag nog vaak aan die geurende, kleurrijke,  prachtige tuin.

Harold en Vita

Op 24 april 1930 schreef Harold Nicholson het volgende naar zijn vrouw Vita Sackville-West:

‘Ik zie het als volgt:

(a) Het is heel onverstandig om Sissinghurst te kopen. De koopsom is £12.000 en het opknappen kost nog eens ruim £15.000. Dat betekent bijna £30.000 voordat alles klaar is. Voor £30.000 kunnen we een prachtig huis kopen, compleet met park, garage, stromend water, centrale verwarming, historische achtergrond en links en rechts een dienstwoning.

(b) Het is heel verstandig om Sissinghurst te kopen. Door de aderen stroomt de Sackville-dynastie. Weliswaar via de vrouwelijke lijn – maar we zijn allebei feminist en Knole vererfde tenslotte op dezelfde manier. Het is jouw voorouderlijk huis: dat maakt het ontbreken van warm en koud water goed.

(c) Het ligt in Kent. In een deel van Kent dat ons bevalt. Het ligt vrij. Ik zou een meer kunnen aanleggen. De jongens kunnen er rijden.

(d) We vinden het mooi.’

Op 7 mei 1930 was het schrijverskoppel in het bezit van Sissinghurst, een landgoed waarvan de tuin zou uitgroeien tot de ‘mooiste van Engeland’.

‘De mooiste tuin van Engeland’

Meulemans creëerde een haarfijn portret van het echtpaar Harold Nicholson en Vita Sackville-West en hun boezemvriend James Lees-Milne. ‘De mooiste tuin van Engeland’ speelt geen hoofdrol in het boek, maar is desalniettemin significant. Net als de thema’s spijt, verlies en verlangen. Zij vormen een rode draad doorheen het deels autobiografische werk van Rudi Meulemans. ‘Jim’ Lees-Milne schreef in zijn dagboek:

‘Ooit geloofde ik vast in de duurzaamheid van menselijke relaties. Ik veronderstel dat ik over hun vergankelijkheid las in boeken, maar er mijzelf niet toe kon brengen om die te erkennen. Nu weet ik dat ze een feit is, net zoals elke fysieke schepping vergankelijk is.’

De tijd controleren 

Enige weken voor ik Een ander leven las, sleurde een andere auteur me in tintelend Engels mee in een ironisch boekje. De Britse Penelope Lively bracht in 2019 Leven in de tuin’ uit. Het is een cultuurgeschiedenis van het tuinieren in de literatuur en de schilderkunst. De inmiddels 87-jarige Lively schreef het als een lofzang op het tuinieren en ze deelt haar levenswijsheid met de lezer. In de tuin wroeten gaat volgens haar ‘over controle, het bedwingen van de natuur, maar ook over het trotseren van de tijd’. Het kan niet anders dan dat ze aandacht besteed aan Harold Nicholson en Vita Sackville-West dat ze als ‘een geolied team’ omschrijft.

Van Rudi Meulemans leer ik dat Harold en Vita een lavendelhuwelijk hadden. Hij was homoseksueel en zij lesbische. Ze gunden elkaar hun seksuele vrijheid. Toch was het geen verstandshuwelijk. ‘Harold en Vita hielden oprecht van elkaar.’ Maar hun liefde doorbrak de conventies die erbij horen en, aldus Meulemans, ‘leverden daarmee het bewijs dat trouw, seksuele compatibiliteit en nabijheid geen basisvoorwaarden zijn voor een goed huwelijk.’ De flaptekst van het boek verklapt al dat Harold ooit een verhouding had met Jim.

Het Engeland van de National Trust

Rudi Meulemans reisde in 2016 het drietal achterna. De brexitcampagne die volop aan de gang was, krijgt op de achtergrond een gastrol. Hij deed de reis opnieuw die Vita en Harold samen met Jim Lees-Milne maakten in augustus 1947. De reis van het trio stond in het teken van Jims opdracht als secretaris van de National Trust, de Britse instelling die als de moeder aller erfgoedstichtingen geldt. Jims werk bestond eruit om een lijst op te maken van huizen die in aanmerking kwamen voor overname door de National Trust.

Samen met zijn echtgenoot onderneemt Rudi Meulemans een tocht door Zuid-Engeland waar elke anglofiel van droomt. In de voetsporen van hun voorgangers in 1947 trekken ze van landhuizen naar monumenten en cottages die Engeland aantrekkelijk maken. Ze ontmoeten Lords in hun landgoederen, kleinkinderen van de figuren die het oorspronkelijke reisgezelschap kenden, schrijvers en conservators. Meulemans beschrijft elk bezoek en iedere ontmoeting in een glasheldere taal.

Hunkeren naar het onbestaande

Het boek is doorspekt met melancholie. Vita Sackville-West hunkerde heel haar leven lang naar haar geboortehuis, Knole, het landgoed van de Sackville-Wests dat naar haar neef ging, omdat hij de enige mannelijke opvolger was. Jim hunkert naar een adellijk leven terwijl hij lower upper class is. Harold wil de schoonheid vasthouden terwijl die om hem heen verdwijnt.

Het hele concept van de National Trust is een groot verlangen naar het ongrijpbare. Naar een poging tot het beheersen van het voorbijgaan der dingen. Naar een verleden ook dat er wellicht nooit geweest is. Het is zowaar de omschrijving van de anglofilie dat een grote zucht is naar een land dat nooit echt heeft bestaan. Het is een grote spanning tussen schijn en werkelijkheid. Die spanning is ook van belang in het persoonlijke verhaal van Rudi Meulemans. Die worsteling met de vergankelijkheid van het heden en de illusie bindt de auteur met zijn onderwerp Harold, Vita en Jim. Allen voeren ze een strijd met dat voorbijgaan en met de schijn der dingen. Het schrijverschap lijkt daarbij belangrijk in het verwerkingsproces.

Een ander leven is een degelijk boek, het is een gevoelig boek en het is een verrassend boek. ‘We tarten de tijd met ons geheugen, met de kracht van de herinnering. De tijd vloeit achter ons weg, en voor ons uit, maar onze herinneringen vormen voor ieder van ons een vertrouwde plek’, besluit Penelope Lively in Leven in de tuin. Het boek van Rudi Meulemans bevestigt dit alleen maar.

Ik hunker naar Sissinghurst.