Trek het debat over de monarchie open

Onlangs stelde de Britse acteur en auteur Stephen Fry tot zijn eigen verbazing vast dat de meest vrije landen in de wereld diegene zijn waar er een constitutionele monarchie bestaat. Hij deed dat in een tv-interview met Dave Rubin. Hoe komt dat? Is het omdat die koningshuizen zich moeiteloos hebben aangepast aan de veranderende wereld? Of zorgt de verdwenen macht voor een onverschilligheid bij de bevolking van die democratieën? Dat is alvast de stelling van de Nederlandse filosoof Hans Dijkhuis in zijn boek Monarchia: ‘Bij een dergelijke onverschilligheid is de status quo, de bestaande situatie in het voordeel boven het alternatief. Waarom moeite doen om iets te veranderen als je er geen last van hebt?’

Republikeinen willen de monarchie hervormen

Die genoemde status-quo proberen de N-VA Kamerleden Veerle Wouters en Hendrik Vuye te doorbreken met hun gloednieuwe boek, De maat van de monarchie. Wanneer er in ons land boeken verschijnen over de monarchie, dan vind je ze ofwel in de hoek van de koekjesdozenromantiek of in die hoek van het betere roddelblad, verschillende degelijke historische werken niet te na gesproken. Vuye en Wouters blijven weg uit beide hoeken. Ze brengen de lezer een nuchter en heel leesbaar relaas dat twee grote vragen beantwoordt: welke macht heeft onze koning en over welke middelen beschikt het Belgische koningshuis? Beide schrijvers zijn lid van een openlijk republikeinse partij, maar ze bepleiten – net als hun partij – een evolutie. Aangezien de komst van een republiek niet meteen voor morgen is, wil men de rol van de monarchie in ons land bijsturen, lees: beperken. De maat van de monarchie is de opening voor dat nog niet op gang zijnde debat.

Een koning van moetens

Het werk start met het accidentele ontstaan van onze monarchie. De afscheuring van het zuidelijke deel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden was op zich al een soort van accident de parcours, maar zodra België zich had genesteld in zijn bestaan was er aanvankelijk weinig animo om de Oranjekoning in te ruilen voor een andere monarch. De internationale druk zorgde voor een andere beslissing. Maar het Belgische nationale congres van 1830 wilde gaan voor een ‘koninklijke republiek’ waarbij de monarchie ‘geen staatsmacht’ mocht zijn. Daarom noteerden de grondwetgevers uiterst beperkte bevoegdheden in de Grondwet van 1831. ‘De koning heeft in België geen persoonlijke macht en zijn ministers zijn verantwoordelijk voor het parlement’. Maar van meet af aan vegen de tot Belgisch koningshuis verkozen Saksen-Coburgs hun voeten aan de grondwettelijke interpretatie van de monarchie. Leopold I vond de Grondwet maar niets en gedraagde zich als ‘de laatste Belgische koning van het ancien régime’.

Een taboe 

Op zich is er tot op vandaag geen letter veranderd aan de omschrijving van de rol van de koning in de Grondwet, maar het België van 1831 is al lang niet meer dat van vandaag. ‘Belgisch staatsrecht is juridische spitstechnologie doorspekt met grendels en een wonderbaarlijke veelheid aan instellingen’, stellen de auteurs vast. Het enige waar de wetgevende macht aan morrelt, is het toekennen en het afnemen van dotaties voor leden van de koninklijke familie. In 2013 pochte een Elio Di Rupo (PS) nog dat de modernisering van deze dotaties ‘de grootste hervorming ooit’ was van de monarchie. De N-VA-Kamerleden zijn niet onder de indruk: ‘Het kan moeilijk anders, het is de eerste hervorming ooit’. De laatste echte denkoefening over de modernisering van het koningshuis dateert uit de periode van de Koningskwestie, met het verslag van de commissie-Soenens dat gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad in 1949.

Wouters en Vuye noemen het ‘de ultieme paradox’ en kunnen alleen maar waarnemen dat er een taboe heerst op het bespreken van de constitutionele rol van de koning. ‘Wie in België dit thema aankaart, is onmiddellijk verdacht’, citeren ze wijlen Leo Tindemans (CD&V) .

Opkijken naar de Oranjes

In Nederland wordt er, zoals het past in de Nederlandse cultuur, open gedebatteerd over de modernisering van de monarchie. De auteurs gebruiken dit debat als vergelijkingspunt met het afwezige debat in eigen land. Al in 2004 bepleitte Hendrik Vuye dat het Belgische parlement beter het Nederlandse voorbeeld volgt. Onze noorderburen hebben in die tijd de rol van de vorst en diens familie herbekeken en anders ingevuld, wat de bewondering geniet van beide auteurs en hen herhaaldelijk doet oproepen tot navolging van het voorbeeld.

Het koninklijke geld

Al in 1830 werd het koningschap door Pierre Seron ‘geldverslindend’ genoemd tijdens de vurige debatten in het nationaal congres. Joseph Lebeau, de man van het idee van de ‘koninklijke republiek’, zal hem van antwoord dienen met: ‘de nieuwe monarchie heeft geen uitstaans met de uitspattingen van de absolute monarchie’. Eens te meer denken de N-VA-parlementsleden dat Lebeau vandaag teleurgesteld zou zijn. België heeft op dat vlak een van de meest ondoorzichtige koninklijke families van West-Europa. Zelfs de Brit weet perfect waaraan elke publieke pond en penny wordt besteed door de Queen, en dat is dan nog een monarch van de oude school. Maar Wouters en Vuye maken opnieuw de vergelijking met de transparante Oranjes. In Nederland analyseert de Rekenkamer jaarlijks de uitgaven van de ‘uitkeringen’ die de leden van het koninklijk huis ontvangen. In België bestaat er geen enkele controle op de uitgaven van de koninklijke familie en wordt de zogenoemde civiele lijst zelfs niet belast. Transparantie hierover is in ons land gewoon onbestaande. De vermenging van de financiële belangen van de monarchie met het staatsapparaat noemen de auteurs meer dan terecht ‘bizar’, net als de uitgebreide dotaties aan prinsen en prinsessen die nooit de troon zullen bestijgen. 

De monarchie als redder van België?

Wouters en Vuye schrijven correct dat koningshuizen in bepaalde gevallen een uiting kunnen zijn van een nationaal sentiment zoals genoteerd door Walter Bagehot en opnieuw wijzen ze naar het Oranje-gekke Nederland. Maar België is een land waar een groot deel van de bevolking niet warm wordt bij het horen van de Brabançonne, tenzij in een voetbalstadion. Bij de troonswissel van 2013 zetten de Belgische partijen hun monarchiestandpunt nog eens in het uitstalraam. Daarbij is het opmerkelijk dat de, door de auteurs zo genoemde, conservatieve partijen in België eerder republikeins zijn en de eerder linkse partijen pleiten voor de monarchie. Een situatie die in eender welk normaal land quasi onbestaande is. ‘Krijgt die partij (de PS – nvda.) dat uitgelegd aan haar kameraden in het buitenland?’ Hendrik Vuye en Veerle Wouters trekken een scherpe conclusie wanneer het over het grootste monarchistische argument in onze staat gaat: ‘Wie vindt dat de koning België moet belichamen, belast hem met een onmogelijke opdracht. Meer nog, het is net een opdracht die hem in communautair vaarwater brengt. Een gevaarlijker mijnenveld bestaat er niet voor een vorst.’ De koning die symbool staat voor een natie is net de moeilijkheid voor de Belgische monarchie. Je kan als koning wel één natie belichamen, ‘maar twee naties die zo verschillend zijn, dat is een onmogelijke taak’. En verder: ‘Naarmate de Belgische staat verdampt, wordt de monarchie meer inhoudsloos. Meer nog, de deelstaten bewijzen net dat de koning overbodig is geworden. Zonder gaat ook.’ 

Breed werk 

In het boek De maat van de monarchie wordt uitgebreid stilgestaan bij het statuut van de royals, de erfopvolging, de titulatuur van de koning, de wettelijke kant van problematische huwelijken, regentschappen, de eedaflegging, enz. Daarbij passeren onder meer het regentschap van prins Karel of de abortuskwestie uiteraard de revue. Wouters en Vuye willen een totaalwerk maken en alle aspecten van het Belgische koningschap belichten. Daardoor doet het boek soms aan als een academische syllabus, echter zonder de spreekwoordelijke saaiheid van zo’n academische bundels. Ze blijven te allen tijde een heldere taal hanteren en delen hun themata op in vlot te bemeesteren hoofdstukken met telkens een klare probleemstelling en een al even duidelijke epiloog.

Een toekomstvisie

Tot slot lanceren de twee N-VA’ers 25 voorstellen om de monarchie toch nog enigszins te verzoenen met de democratie. De monarchie moet bijvoorbeeld ontdaan worden van elke schijn van politieke macht en de principes van Bagehot – ooit nog aangehaald door Albert II tijdens de regeringscrisis van 2011 – worden opgeborgen. Majesteitsschennis moet worden geschrapt uit het wetboek. Men wil ook een onderscheid maken tussen het koninklijk huis en de rest van de koninklijke familie zoals dat in Nederland gebeurt. Opmerkelijk is ook het idee om de kroonraad en de ministers van staat te schrappen, zeker gezien de titel van minister van staat vaak als beloning voor een ministeriële carrière wordt gebruikt. Ook de dotaties moeten worden aangepakt en beperkt tot de koninklijke functie, zoals de troonopvolger of een gewezen koning. Dat de kerstboodschap moet worden geschrapt, gelet op de scheiding van kerk en staat is dan weer een ander opvallend voorstel.

Dit werk is een aanrader voor al wie nog maar een beetje gebeten is door de Belgische politiek. Het belicht immers een aspect van ons staatsapparaat dat wel vaak voor het voetlicht mag treden, maar waarvan heel wat kenmerken onder de verhullende koningsmantel blijven. Hendrik Vuye en Veerle Wouters tillen meer dan een tipje van dat hermelijn nu op.

*

* *

Geprikkeld om De maat van de monarchie te lezen? Bestel dan uw exemplaar via Doorbraak.be. U krijgt er niet alleen het boek voor in de bus, maar u steunt er ook Doorbraak mee, want Doorbraak krijgt een percentje op de verkoop.

Surf naar de webwinkel van Uitgeverij Vrijdag, bestel daar uw exempla(a)r(en) en vergeet vooral niet onderaan in het opmerkingveld ‘Doorbraak‘ in te vullen.

*

* *

Misschien wil u Doorbraak wel een extra steuntje in de rug geven? We organiseren op 25 april een sponsordiner met Hendrik Vuye en Veerle Wouters. Meer info vindt u hier.