Verlos ons van het kwaad: menselijke bom in Brussel

Het minste dat je van ‘Verlos ons van het Kwaad‘ van Joost Vandecasteele kan zeggen is dat het uitermate goed gedocumenteerd is. Dat is geen geringe verdienste, want de materies waarmee de auteur omgaat zijn allesbehalve transparant of eenvoudig. Vandecasteele combineert het verhaal van twee personages wiens bestaan bepaald zal worden door hun obsessies.

Aan de ene kant : Koen B., die in de wijk van het Brusselse Zuidstation woont en na de aanslagen in Parijs en in zijn eigen stad begint te beseffen hoe de terroristen al die jaren nooit ver weg waren. Aan de andere kant : Elise E., gewetenloze hackster die haar diensten verleent aan wie betaalt en verwikkelt raakt in de donkere wereld van trollen die met ‘fake news’ democratieën ondermijnen. Zij wordt door de Amerikaanse geheime diensten geëngageerd in een psychologische strijd tegen IS, waarbij ze haar grootste talent verder leert ontwikkelen : de geesten van haar slachtoffers vergiftigen met een meedogenloos offensief van valse berichten.

Er is ook een derde acteur, die het boek veel geloofwaardigheid verleent: Brussel. Dat is al lang de stad van Vandecasteele en hij maakt er net als zijn hoofdpersonage, duidelijk zijn alter ego, een scherpe analyse van. De aanslagen liggen al een tijd achter ons, en veel van de details over het terroristisch netwerk in de stad is bij het groter publiek al vergeten.

Freddy ‘fait-divers’ Thielemans

Niet bij Vandecasteele, die ons mee terug neemt naar de jaren van de blindheid, toen niemand wou of kon zien wat er broeide in Brussel. Met een diabolische genoegen herinnert Vandecasteele aan de uitspraak van toenmalig burgemeester Thielemans dat een gewapende overval met Kalasjnikovs in het centrum van de stad waarbij de politie onder vuur werd genomen slechts een ‘fait-divers’ was.

De schutter in kwestie was Ibrahim El Bakraoui, die zichzelf een paar jaar later zou opblazen in de vertrekhal van Zaventem. Het hoofd van menig lezer zal schudden als Vandecasteele schrijft dat deze terrorist de Belgische gevangenis zou mogen verlaten, na de helft van zijn straf te hebben uitgezeten, wegens goed gedrag. Zo kon hij zich in het verborgene voorbereiden op de aanslag in de luchthaven.

Jammer dat de auteur er niet aan toevoegt dat de broers Bakraoui aangestuurd werden door een andere islamist, Oussama Atar. Ecolo en PS-politici hadden ervoor geijverd dat die omwille van een vermeende ziekte naar ons land zou worden gerepatrieerd vanuit Irak. Toen hij hier aankwam, bleek hij plotseling genezen en dook hij onmiddellijk onder om aanslagen voor te bereiden.

Geen van de humanitair bewogen politici heeft zich ooit verontschuldigd voor hun dwaasheid. Net zomin als die andere Brusselse politici die Vandecasteele in herinnering brengt die dagenlang een hysterische actie voerden voor een school waar kinderen misbruikt zouden zijn. Ook hier was geen sprake van enige zelfkritiek van de kant van de eminente leden van de hoofdstedelijke Parti Socialiste toen hun beschuldigingen volledig ongegrond bleken…

Wapens gevonden in een parkje

De Belgische politiek overtreft met brio de fictie. Vandecasteele heeft de afgelopen jaren naarstig nota genomen en haalt dus tot ons bitter vermaak veel voorbeelden aan die zullen blijven verbazen. Zoals de uitleg van de advocaat van de terrorist die een aanslag wou plegen op een Thalys en die beweerde dat zijn klant de wapens per toeval in een (onbestaand) parkje gevonden had en dat hij eigenlijk ‘gewoon’ een overval wou plegen.

Dat soort anekdotes ergert Koen B meer en meer en door zijn posts op Facebook verwerft hij een steeds grotere aanhang. Met slogans als ‘ik ben ook bang!’ krijgt hij veel volgers. Hij is het beu bevreesd door zijn buurt te moeten stappen. Stilaan wordt zijn woede zo groot dat hijzelf een potentiële menselijke bom wordt en een fatale daad stelt.

Chimay blijven drinken

Op zijn best is Vandecasteele als hij zich vrolijk maakt over de even goedbedoelde als nutteloze campagnes van de overheid zoals die van het Brusselse Gewest, die met brave humor probeerde verkeersduivels aan te pakken. Sterk is ook zijn argumentatie dat het er de terroristen niet om te doen is om onze manier van leven aan te pakken. Alsof enige terrorist, stelt Vandecasteele, zou afgebracht worden van zijn moorddadige voornemens omdat de Belgen na een aanslag gewoon Chimay blijven drinken. Volgens hem is de drijfveer van de terrorisme er vooral een van destructie.

Godsdienstige motieven zijn niet meer dan een achteraf ‘zelfgekozen schaamlap’ zoals de auteur onlangs in een interview uitlegde. Dat kan een discutabele stelling lijken , maar ze past zeker in een reflectie over het complexe fenomeen terrorisme. Het is een kip-of-ei vraag wat er eerst was: het verlangen naar (zelf)vernietiging of de religieuze radicalisering? Vandecasteele bewijst zijn eigen stelling met het ’testament’ van Abdeslam, dat op een pc werd teruggevonden en waar die het falen van zijn bommengordel bij het Stade de France als een daad van Allah ziet. Religie als een achteraf gezocht en gevonden excuus voor menselijke lafheid.

Non-fictie boek

Het is uiteraard geen verrassing dat de twee hoofdpersonages in het laatste deel van het boek samen zullen komen. Elise zal met haar ervaring als hackster Koen als een martelaar opvoeren en aanbieden aan een niet nader genoemde Vlaamse partij. Dat zorgt voor een grote stijlbreuk in het boek. De Brusselse hoofdstukken rond Koen B zijn bijzonder overtuigend, omdat ze dicht bij de realiteit liggen die Vandecasteele zo goed kent. Maar hij is meer acteur dan auteur en je ziet ze hem zo als ‘stand-upper’ op een podium staan.

De afwikkeling van het boek speelt zich af in de (nabije) toekomst en daar heeft Vandecasteele uiteraard minder vat op dan op de gebeurtenissen van de voorbije jaren, die hij zo goed kent. Ook verliest hij zijn hoofdpersonages bijna volledig uit het oog. Over hun evolutie en wat in hun hoofd omgaat komen we niets meer te weten. Verlos ons van het Kwaad is dan ook vooral lezenswaard bijna als een non-fictie boek, omwille van de beschrijving van het Brussel voor, tijdens en na de aanslagen en de kijk die hij ons biedt op de trollenwereld. Misschien moet Vandecasteele maar eens een voorstelling maken met het materiaal waarop dit boek gebaseerd is.