Vlaamse beweging, al honderd jaar hetzelfde

Boeken herlezen, het is een fijne hobby die ik helaas iets te weinig kan uitoefenen. Gelukkig word ik wel eens verplicht, door een heruitgave bijvoorbeeld. Eer Vlaanderen vergaat van Jozef Simons, werd al eens heruitgegeven in 1999. Bij die gelegenheid las ik het. En nu, in 2014 (niet toevallig in 2014), ligt het opnieuw in de winkel. Meesurfend op de hype rond de Eerste Wereldoorlog. Dit boek biedt een meerwaarde, meer dan vele andere bij elkaar geschreven hypeboeken. Het is geschreven door een overlever en het vertelt een verhaal dat we niet vaak horen over die Eerste Wereldoorlog: het verhaal van de Vlaamse bewustwording. Hoe je het ook draait of keert, tijdens die oorlog zijn vele gewone Vlaamse jongens die zich nog nooit echt politieke vragen hadden gesteld, zich bewust geworden van de Belgische realiteit. Vaak pijnlijk bewust. Dat blijkt ook uit dit werk.

Maar dit boek gaat verder. Het vertelt ook over de ‘georganiseerde Vlaamse Beweging’, de ‘frontbeweging’. En in het boek zie je de hedendaagse patronen uit de Vlaamse Beweging terugkeren. Maar eerst kort het verhaal. Eer Vlaanderen vergaat vertelt het verhaal van een aantal personages uit een Kempisch dorp. Een typisch Kempisch dorp rond de eeuwwisseling. Er komt een nieuwe baron op het kasteel en diens zoon, Florimond, is het eigenlijke hoofdpersonage. Florimond is van adel, maar wordt Vlaamsgezind. Reeds voor de oorlog trekt hij zich het lot aan van de arme Vlaamse boer. Een romanticus, inderdaad. Na een vlucht naar Nederland en een vaderlijk verbod om zich aan te melden, is hij blij zich te ‘moeten’ aanmelden eens hij oud genoeg is. Zijn liefde voor Vlaanderen en de gewone Vlaamse man wordt nog aangewakkerd aan het front. Hij weigert een officiersopleiding, omdat hij tussen de gewone Vlaamse jongens wil blijven. Florimond radicaliseert, terwijl zijn Vlaamse studiekameraad uit het dorp, Jan, een zich naar omhoog geknokte Vlaming, de gematigde is in het verhaal. Flor is de grote pleitbezorger van het plan om met de Vlaamse soldaten massaal te deserteren. Als signaal, en om na de oorlog als Vlamingen aan tafel te kunnen zitten en over hun lot mee te praten. Jan is het voorzichtige type dat niets overhaast wil doen en goed wil afwegen. Uiteindelijk komt er niets van en is de teneur van het boek dat de Vlamingen tijdens die oorlog van 14-18 ‘het momentum’ gemist hebben. Een Vlaamsgezinde kapelaan is van oordeel dat er nog wel een momentum komt ‘eer Vlaanderen vergaat’. Maar de medestanders van Florimond kijken toe hoe Vlaamse voormannen in het systeem worden opgenomen en doen dat voor de schijn en onder druk van thuis … En Vlaanderen sukkelt opnieuw in slaap…

Je kan er een profetisch werk in zien met wat vandaag in de Vlaamse Beweging gebeurt. Ook daar zijn er nog steeds de radicalen, de independentisten, revolutionairen en daarnaast de gematigden, die pleiten voor stap-voor-stap, voor de evolutie, de volgende staatshervorming. En ook hier klinkt het verwijt dat de Vlamingen in 2010 hun momentum (bij de splitsing van BHV het been stijf houden en niet toegeven, niet onderhandelen met de Franstaligen) hebben laten voorbijgaan. Of ook nu hoor je de vaststelling dat N-VA eigenlijk het voortbestaan van België verlengt door het bestaan van België te aanvaarden, door de onafhankelijkheid niet als politiek programmapunt uit te spelen. Dezelfde discussie in dezelfde beweging, honderd jaar later. Alleen daarom al is het boek het lezen waard.

Hoe een boek van 87 jaar oud het inzicht op hedendaagse processen kan verbreden. Er moest meer fictie geschreven worden over de Vlaamse Beweging, we zouden veel wijzer worden.