Waren Friezen Vikingen?

Waren Friezen Vikingen? De flaptekst van het boek dat bij de tentoonstelling Wij Vikingen hoort, stelt de vraag of Friezen en Vikingen ‘bijna familie’ zijn, of toch niet? Het boek is een verdienstelijke poging om bestaande ideeën en nieuwe inzichten te koppelen om een en ander te nuanceren. Bijvoorbeeld: dat het moeilijk is om volkeren en culturen te onderscheiden in de Noordzeeruimte van de vroege middeleeuwen.

Noordzeecultuur

Daar ligt immers de kracht van dit boek: duidelijk maken dat er zoiets was als een gedeelde Noordzeecultuur. Dat ‘Vikingen’ daarin een belangrijke rol speelden, is een evidentie. Zij beheersten het huidige Noorwegen, Denemarken, de Noordzeekust van het huidige Duitsland en Nederland, tot aan het Zwin en de Britse Eilanden. Van de grote historicus Raoul van Caenegem zijn de woorden dat het maar een haar scheelde of Engeland zou Daneland hebben geheten…

Wij Vikingen toont niet aan dat Friezen ‘Noormannen’ (en -vrouwen, maar die krijgen in het boek geen aandacht) waren. Het toont wel aan dat Friezen ook ‘op Viking’ gingen met plunderaars uit het Hoge Noorden. Het toont ook aan dat Deense vorsten op vraag van de Frankische koningen de Noordzeekust verdedigden. Tegen de invallen van andere Vikingen. Belangrijk om weten is dat ‘op Viking gaan’ betekende uit plunderen gaan, op zoek naar geldschatten en slaven. De meeste ‘Noormannen’ (en -vrouwen) bleven braaf thuis, het land bewerken, handel drijven, de kinderen opvoeden…

Multicultuur

Vikingtroepen waren vaak ‘multicultureel’ samengesteld. Tenminste, als we daar met onze woordenschat en bevattingsvermogen van vandaag naar kijken. Er was sprake van een ‘vermenging van volken en tradities’. Voor de christianisering en de feitelijke inlijving bij het Frankische rijk — die twee gingen hand in hand — deelden ze grosso modo de Noordzeegermaanse taal en een heidense religie. Al moet het gezegd: het Noordzeenetwerk, waar de Friezen deel van uitmaakten, was al ontstaan in de eeuwen vóór de Vikingen.

Op basis van recent onderzoek naar bodemvondsten en het in kaart brengen van het verdwenen kwelderlandschap van de oude Noordzeekust, brengen diverse auteurs nuance in het beeld van ‘de’ Friezen. Een eenduidig antwoord op de vraag of ze nu ‘Vikingen’ waren of niet, krijg je niet. Wel biedt het boek heel wat stof om aan te tonen dat er sprake was van een grote Noordzeeruimte waar taal, geloof, sieraden én mensen (als slaaf) werden verhandeld. De zee was voor die mensen toen geen grens, maar een verbindende factor (p. 97).

Ze leefden in een ruimte waar het niet altijd kommer en kwel was, zoals ons op de schoolbanken weleens wordt aangeleerd. Vikingaanvallen leidden tot plunderingen, moord, verkrachting en vernieling. En vele steden waren er meermaals het slachtoffer van. Maar zulke raids vonden niet continu plaats, toch was het een teken voor Frankische vorsten en hun landsheren om versterkingen aan te brengen. Al blijkt uit dit boek dat vele van de ringburgwallen (in het huidige Zeeland) níet zijn opgericht tegen Vikingaanvallen.

Heidens en grimmig

Wij Vikingen is een prachtig uitgegeven en geïllustreerd boek over piraten en plunderaars, van het Zwin tot de Weser. Het verhaal van een relatief dichtbevolkt terpengebied zonder hinterland en net daarom op de Noordzeeruimte was gericht. En dus niet op het Europese binnenland. Het verhaal van een varend ‘volk’, met schepen die heel sterk op die van de Vikingen leken. Vandaar de sterke Noormanneninvloed op vele aspecten van het leven. Daarom de deelname van mannen uit Frisia aan Vikingaanvallen elders in Europa. Vandaar dat Frisia wordt gerekend tot ‘het heidense en grimmige Noorden’.

Fans van Vikings en The Last Kingdom zullen af en toe hun wenkbrauwen fronsen, geconfronteerd met feiten en analyses van historici en archeologen. Er vloeit minder bloed in Wij Vikingen, maar het boek is een even spannende en leerrijke kennismaking met de Noordzeewereld.