Pietendiscussie is maar een begin

Al bij al lijkt de discussie over Zwarte Piet dit jaar nog wel mee te vallen. Ook bij onze noorderburen. Maar schijn bedriegt. Een minderheid slaagt erin om stap voor stap wijzigingen op te dringen waarop de meerderheid niet meteen zit te wachten. En als het in Nederland druppelt, regent het straks bij ons.

Er was een onderzoek van het onafhankelijk onderzoeksbureau DUO, waaruit blijkt dat er geen discussie was in 80 procent van de Nederlandse basisscholen. De revolte vindt plaats in de steden. In drie grootste steden en hun randgemeenten vieren de meeste onder druk gezette basisscholen (84%) het feest wel al met roetveegpieten. De meeste scholen in de rest van Nederland (89%) blijven voor Zwarte Piet kiezen. Onder druk gezet?

Jawel, die minderheid legt haar wil op. Dat blijkt uit een nog veel grotere bevraging (online peiling) van EenVandaag, waaraan meer dan 38.000 van de 55.000 ingeschreven kijkers deelnamen.

Bij EenVandaag vindt 85 van de deelnemers aan de peiling Zwarte Piet ‘geen racistisch fenomeen’. Maar 12% vindt van wel, al groeit die groep beslist.

Meer jongeren dan ouderen, meer vrouwen dan mannen vinden Zwarte Piet vaker racisme dan mannen. Friesland (89% pro), Limburg en Zeeland tellen meer Piet-supporters van de Randstedelijke provincies. Maar laten we onszelf geen blaasjes wijsmaken: zelfs daar vindt nog een duidelijke tweederdemeerderheid dat Piet best zwart mag zijn.

Ontkroezen en ontkleuren

Als een minderheid zich gediscrimineerd voelt, dan zet die minderheid de lijnen uit, zoiets? De soldeniers van die minderheid jagen bedrijven de stuipen op het lijf. Die zijn al volop in de weer met het ‘ontkroezen en ontkleuren’ van hun Zwarte Pieten. Ook onderwijs en media volgen gedwee. Een zoveelste herdruk van het populairste Sinterklaasboek wordt op vraag van de illustrator Charlotte Dematons uit de handel gehaald. Tijdens schoolbezoeken werd ze door tegenstanders de huid vol gescholden.

Niets aan de hand in de democratie? Sylvain Ephimenco wees in Trouw al eerder op onze onachtzaamheid ook in gelijkaardige dossiers (23 mei 2017). Hij had het toen over de vrouw of vrouwen bij de Nederlandse politie een hoofddoek onder de pet mogen dragen, of niet. Volgens een peiling van Maurice de Hond was 74% van de bevolking tegen dit idee gekant.

Het idee werd afgevoerd, maar ‘het is al te laat’, aldus Ephimenco. In de media circuleerden al lijsten van landen die een hoofddoek bij politie wel toestaan en opiniestukken pro-hoofddoek. ‘De trein is al op rails van de verdeeldheid gezet. Gemeenschappen zullen tegenover elkaar komen te staan. De meerderheid zal opnieuw het gevoel krijgen dat iets van haar identiteit wordt afgepakt en een minderheid dat ze gediscrimineerd en onderdrukt wordt. Een dergelijke polarisatie gaat uiteindelijk ten koste van de cohesie en van de harmonie die een natie, die door immigratie veranderd is, nodig heeft om als geheel harmonieus te functioneren.’

Uitgefaseerd

Bij de Pietendiscussie zitten we al een stap verder. Bij acties van fanatici als Quinsy Gario (de bedenker van de T-shirt met tekst ‘Zwarte Piet is racisme’) haalden miljoenen Nederlanders nonchalant hun schouders op met de gedachte: het waait wel over. Dat bleek een misrekening. Hetzelfde gebeurde met acties van anderen prominente activisten, zoals Sylvana Simons en Jerry Afriyie.

Die zijn niet onder de indruk van wat de huidige meerderheid denkt of (soms nog) zegt. ‘We gaan door tot de allerlaatste piet de benen heeft genomen’, aldus Afriyie, kopman van de actiegroep die op 2 december demonstreerde in Dokkum. Vier actiegroepen (‘Zwarte Piet is racisme’, ‘Stop Blackface’, ‘Free Your Mind’, ‘Progressive Groningen’) mobiliseerden er de massa van het Nederlandse volk. Ze waren met zo’n tweehonderd komen opdagen, nadat ze eerder nog met wegblokkades werden tegengehouden door boze Friezen.

Ze weten dat de angst voor verdeeldheid diep zit. Ze weten dat daarom ook het onderwijs volgt. In veel scholen werden de Sinterklaasintochten ‘aangepast’. Ze weten dat veel progressieve journalisten volgen. Het Sinterklaasjournaal opteerde tegen de mening van de meerderheid van de Nederlanders in voor een mix van echte zwarte Pieten met roetveegpieten en een witte Piet… RTL decreteerde dat Zwarte Piet Witte Roetveegpiet moest worden. De zender kreeg een pluim van toenmalig vicepremier Lodewijk Asscher (PvdA). Ook al immens populair in Nederland.

Ze weten dat ook lokale besturen volgen. In Amsterdam trokken Spaanse edellieden door de straten, maar ook dat vonden de antiracisten er uitzien als ‘een symbool van de koloniale onderdrukking’. In Rotterdam bepaalde het Sint Nicolaas Intocht Comité (SNIC) dat de knecht van Sinterklaas niet langer mag worden neergezet als dom en onhandig of mag praten met een ‘karikaturaal accent’. Oorringen, rode lippen, kroeshaar en een egaal zwarte huidskleur zijn eveneens taboe. Tijdens de intocht van Sinterklaas op 18 november was de helft van de Pieten een roetveeg-Piet. ‘Volgend jaar wordt dat 75 procent en in 2019 minimaal 90 procent. Zo wordt Zwarte Piet uitgefaseerd’, belooft het SNIC. U leest het goed: ‘uitgefaseerd’…

Ze weten ook dat de Raad van Kerken al lang volgt. Onder meer met een verontschuldiging voor het slavernijverleden.

Hiermee zitten we meteen een stap verder. De discussie over de Pieten is maar detail in een veel ruimere strijd.

Vlaanderen

Leeft het debat niet in Vlaanderen? In Het Laatste Nieuws focust Fien Tondeleir op het verschil met onze noorderburen. Bij ons was de koloniale migratie veel minder omvangrijk dan in Nederland (indo’s, Moukkers, Surinamers, Antillianen…). Haar nogal politiek correct stuk spatte uiteen op de muur van verontwaardiging van haar lezers.

De problematiek ligt ook hier gevoelig. De kritiek op de ‘zwartepietologen’ is groot. En velen voelen aan dat het probleem escaleert. ‘Ondertussen heeft men nu ook al problemen met het kruis op de mijter van Sinterklaas.’

Zeldzaam zijn de stemmen van BV’s die de hele heisa niet zo leuk vinden. ‘De complete magie rond de Sint moet eraan geloven, de hele traditie wordt geproblematiseerd’, klaagt auteur Bart Moeyaert. Ook voor radiomaker Sven Ornelis (in De Zondag) mag Zwarte Piet er gerust ‘schoensmeerzwart’ blijven uitzien. Maar ook bij hem toch weinig verzet tegen de aspiraties van de radicalen. ‘We zijn intussen allemaal grote jongens en meisjes, we zullen die roetpieten dus ook wel overleven’, is zijn besluit. Niet kwaadaardig, maar evenmin strijdvaardig. Veel relativisme, dat de agitatoren sterkt in hun pretentie. Weinig zorg ook om de bredere context achter het verhaal.

Erfzonde

Die zorgen zijn er wel bij publicist Klaas Maas. Recent verscheen zijn boekje Zwarte Piet is geen racisme. Het bevat 34 vooral korte essays over het Zwarte Piet-debat, maar bij uitbreiding wél over het breder kader: de schuldvraag, de erfzonde van de slavernij en/of de kolonisatie die ons blijkbaar moet kwellen.

Is de Bijbel kritisch over slavernij? De christelijke leer misschien? Het Oude Testament? Of Jezus? Je vindt er niet één expliciete veroordeling van slavernij. Voor de religies hoorde de slavernij er gewoon bij, aldus Maas, ‘ook voor het jodendom, de islam, hindoeïsme en boeddhisme’… Het vinden van een gezaghebbend document van voor de moderne tijd waarin slavernij om ethische gronden wordt afgewezen zou volgens hem dan ook ‘de belangrijkste historische ontdekking van de eeuw zijn.’

Maas verwijst ook naar de Arabische, Turkse en Afrikaanse slavenhandel, naar die van de Azteken en Inca’s of van de Russische tsaren (tot 1861), naar die van de Goelag en de Chinese kampen… De slavernij moest pas wijken voor de idealen van de Verlichting en de doorbraak van de Westerse (jawel!) democratie eind 19de eeuw. Het liep wat traag, juist, maar elders liep en loopt het vaak niet.

Is bovenstaand slavernijverhaal niet genoegzaam bekend? Een mens zou denken van niet. Of wat moeten we denken van volgende kromzin van Jeroen Deckmyn van DeWereldMorgen? ‘Wij in het Westen zijn wie wij zijn, die rijke, beschaafde, gecultiveerde, humanistische mens, omdat wij honderden jaren lang slaven hebben gecreëerd over de hele wereld.’ De literatuurder moet dringend eens wat non-fictie lezen.

Gedram loont

Maas laat er geen twijfel over bestaan: Zwarte Piet is geen racisme. Een paar wat langere essays achteraan het boekje geven zijn bundel wat meer diepgang dan de meeste korte stukjes, die mekaar al eens overlappen. Maar zijn besluit is helder: ‘Het is fout is om mensen die kennelijk ongelijk hebben, toch ter wille te zijn… Ze leren daarmee dat onredelijk gedram loont.’

Activisten kunnen zo Zwarte Piet gebruiken als een stormram voor hun politieke actie rond ‘een uit het graf terugroepen van het dogma van de erfzonde’, met name die van het kolonialisme en de slavernij. Van daar is het maar een kleine stap naar het ongenuanceerd getier over racisme en discriminatie en finaal de roep om herstelbetalingen.

De afkeer van Maas voor zo’n interpretatie is groot: ‘Slavernij was een mondiaal verspreide sociale conditie’, van alle streken, van alle godsdiensten, van tal van regimes, die tot de opkomst van de Verlichting – in dit verfoeide Westen nota bene – algemeen werd geaccepteerd’.

Maas ontkent geenszins het bestaan van ordinair racisme, maar vindt dat de huidige generatiesniet kunnen worden aangesproken voor wat vroeger is gebeurd. De huidige inwoners van Mongolië kun je niet aansprakelijk stellen voor de bloeddorst van Dzjengis Khan. Vult u zelf maar aan: met de Italianen en hun Romeinse keizers, de Noren en Denen en de rooftochten van de Vikings, enzomeer.

Compensaties

Ten slotte is Maas ook kritisch voor compensatieclaims voor historisch onrecht. Om een of andere reden worden die blijkbaar beperkt tot het West-Europese kolonialisme.

Alleen kleinschalige compensatieacties leidden soms tot resultaat. Dat geldt voor de Aborigines in Australië die 15% van het grondgebied terugkregen, dat geldt voor de Maori’s in Nieuw-Zeeland, die grond én geld kregen. Maar dat zijn acties ‘binnen’ één land.

En er zijn wat dossiers geopend (Japanse troostmeisjes, Duitsers in Namibië, het Mau Mau-terrorisme in Kenia, de Wiedergutmachung voor de Holocaust…) maar in die gevallen ging en gaat het om een recenter verleden waarvan gedupeerden of nabestaanden in de eerste graad nog aanwezig zijn.

Er zijn maar een paar campagnes die te maken hebben met een ‘afgesloten’ historisch verleden. Zo is er een juridische actie van vijftien Engelse ex-koloniën (CARICOM-landen) tegen Groot-Brittannië, maar die is kansloos. Het VK wijst die af (‘these shameful activities belong to the past’). Zo is er de in 1999 in gang gezette en door de VN gesteunde claim van sub-Saharastaten. Even kansloos, want die eist van de voormalige koloniale mogendheden 777.000 miljard dollar. Dat is tienmaal het bbp van de VS.

De auteur stelt dan ook pertinente vragen. Als het over compensaties gaat, wanneer is ‘vroeger’ dan begonnen? Kan iemand verantwoordelijk worden bevonden aan zaken die zich afspeelden voor zijn geboorte? Bestaat er zoiets als een collectieve verantwoordelijkheid? Wat is de geldigheid van het hedendaagse recht in het historische verleden? Waarom gaat het blijkbaar alleen over de slachtoffers van West-Europese blanken?

Het Zwarte Piet-verhaal zou weleens een marginaal detail kunnen zijn in een uitdijende ‘erfzonde’-kwestie. De ultra’s zullen hun campagnes nog opvoeren, zeker als alleen wordt gereageerd met een slappe vod. De Pietenacties zijn voor de activisten maar een middel, macht voor een minderheid en geld helaas te vaak hun doel.