Van de Stemtest naar de Stemming: meer spel dan straffe analyse

Peilingen zijn commerciële, maar ook ideologische producten. Het zijn de media die ernaar vragen, en de sociale wetenschappers die er maar al te graag mee uitpakken. De temperatuur meten van het Vlaamse kiesvolk, het moet kunnen. Op zaterdag 23 mei probeerde de VRT nog eens te zeggen wat de Vlaming denkt. Niet via een peiling, maar via de wetenschap. Het kind kreeg de naam ‘De Stemming’.

Nadat in mei 2019 die kiezer toch wel enigszins anders stemde dan de peiling van VRT en De Standaard had meegegeven, bleef het stil in die winkel. Voor Ivan De Vadder en co, maar ook voor het onderzoeksbureau TNS (Kantar) was het een beetje bloeden na een wonde.

Het onderzoek naar stemgedrag beperkte zich uitsluitend tot nieuws van de concurrentie: VTM/Het Laatste Nieuws, dat via het onderzoeksbureau Ipsos de uitslag van vorige verkiezingen toch duidelijk beter had benaderd. Daar ging men door met peilingen, die werden gepubliceerd in september, december en maart.

Deze week kondigden Ivan De Vadder (VRT) en Stefaan Walgrave (UA) prompt aan dat ze weer zin hadden om mee te spelen. Niet meer met een klassieke peiling, maar met ‘wetenschap’ en ‘diepere inzichten’, zo zei men in alle bescheidenheid. Walgrave stelde onder meer in De Afspraak ‘verder te gaan dan een peiling’. Geen cijfertjes meer zoals bij een paardenrace, maar ‘achtergronden’.  Het mag goed bedoeld zijn, de analyses van het weekend zorgden niet voor spetterende, nieuwe inzichten. Al gauw draaiden vraag en antwoord rond kiesintenties en zetelverdeling. Ook wij deden elders op deze pagina’s onze duit in dat zakje.

De Stemming

‘De Stemming’ werd voorgesteld als een universitair onderzoeksproject (UA en VUB), in opdracht van De Standaard en de VRT om de polsslag van Vlaanderen te nemen… 2.040 Vlamingen werden online bevraagd tussen 9 en 28 april. Niet onbelangrijk: een periode waarin het aantal corona-overlijdens piekte. We zijn ondertussen een maand verder.

Vooraf ter info van de hypercritici die elk opinieonderzoek meteen de grond inboren: op zich is er niets mis met zo’n politiek telraam. Met tweeduizend ondervraagden zit men ruim boven de aanvaardbare norm. Er is wél iets mis met de methodiek om de resultaten te ‘herwegen’. Daar ging TNS in mei 2019 behoorlijk de mist in. Vlaams Belang werd 10% te laag bemeten, Groen 5% te hoog. Dat de stemintenties ook nu weer door Kantar TNS werden bemeten en gewogen, houdt ons waakzaam.

Toch was die misser eerder een uitzondering. Ik volg de peilingen al twintig jaar en zeker de jongste tien-vijftien jaar gaven ze – met foutenmarges binnen de 3% – doorgaans goed aan wat de verkiezingsuitslag zou opleveren.

Gezondheid

Hoe zit het met de cijfers die nu in april werden ingepakt en pas een maand later weer werden uitgepakt via de nieuwe peiling van VRT/DS? Pardon, via De Stemming?

De onderzoekers van UAntwerpen en VUB hebben pech. Hun bevraging viel in de volle doorstootperiode van corona (april). In alle opzichten een uitzonderlijke, dramatische periode. Geen wonder dat ‘gezondheid’ hoogst scoort in het rijtje van thema’s waar de Vlaming aandacht voor vraagt (37%). Vandaag, een maand later, kan de politieke stemming al grondig zijn gekeerd. Dat bleek trouwens uit de grafieken die Walgrave zelf meegaf in De Afspraak. De steun voor allerlei maatregelen (sluiting scholen, thuisbezoek, tweedeverblijfsbezoek…) was in de loop van april al behoorlijk afgenomen. De ’tevredenheid over de regering en over premier Wilmès leek einde april al een eind gezakt.’

De appreciatie voor de aanpak van de coronacrisis door Wilmès zakte van 53% op 10 april naar 30% op 28 april. Dat De Vadder nu liet uitschijnen dat een of andere partij dit thema nog kon claimen voor electoraal gewin was een beetje nutteloos. Eens corona weg, zakt ook dit thema weg.

Ook over de andere ‘prioriteiten’ werd vooral gespeculeerd. De tweede plaats voor ‘de politieke vertegenwoordiging’ (24% voelt zich ‘slecht’ politiek vertegenwoordigd) werd al meteen op de wereld geplaatst als een veroordeling van het politieke gekibbel. De Vadder vindt meteen ‘de voor de hand liggende verklaring’ voor dit cijfer: ‘zowat een jaar na de verkiezingen slagen de diverse politieke partijen er niet in om aan één tafel te zitten om een nieuwe regering te vormen.’ Maar klopt dat wel? Een precieze formulering van de vraag, daar hebben we het raden naar.

Dat geldt ook voor  de communautaire vraag. ‘De communautaire problemen beroeren nog 11% van de ondervraagden,’ weet De Vadder.  De vraag was evenwel zo onduidelijk gesteld dat er niet uit af te leiden valt of wie dat aanstipte nu voor of tegen verdere staatshervorming was.

Op vier staat de migratieproblematiek die ‘maar’ 10% van de mensen beroert. Maar tegelijk blijft men Vlaams Belang wegzetten als de partij die quasi uitsluitend teert op migratie … met een kwart van de kiezers achter zich …

En zo kunnen we nog even doorgaan. Dat maar 1% van de ondervraagden de thema’s klimaat en milieu ‘als een probleem ervaart’ zegt meer over de waarde van zo’n thematische lijst. Eén procent? Dat willen we zelfs Almaci en Calvo niet aandoen.

Te klein

Ook over de methodiek van Walgrave en co valt wel iets te vertellen. Hij waarschuwt tegen het opdelen van de cijferinfo in ’te kleine groepjes’. Die waarschuwing is meer dan terecht, maar hij en De Vadder splitsten hun eigen analyses op, op basis van thema’s en partijen, en vallen zo zelf in de kuil van relatief ‘kleine groepen’.

Politiek

Wat misschien het meest stoort is de politieke drift van Walgrave. Die toonde vroeger al dat die groter is dan van een wetenschapper mag worden verwacht.

Al in 2003 zette de VRT-nieuwsdienst een Doe de Stemtest online. Die werd uitgewerkt door politicologen van de UAntwerpen en de UCL. Men haalde stellingen uit de partijprogramma’s om het stemgedrag van de kiezer te wijzigen want via de test zou nu plotsklaps ‘de inhoud tellen, en niet de populariteit van de individuele kandidaten’…  (DS, 2 april 2003). Steven Stevaert werd de grote overwinnaar van die verkiezingen.

In 2007 vormde Walgrave een duo met Carl Devos.  Bijna 40% van de Vlamingen vond in volle BHV-tijd dat Vlaanderen onafhankelijk moest worden. Het Vlaanderengevoel zou volgens de analyse van Walgrave met stelligheid ‘naar beneden zakken’.  Als voorspelling van de steile opmars van de N-VA naar 30% van de stemmen kon dat tellen. (HN, 25 aug. 2007). Telkens opnieuw declareerde hij dat de mensen bij verkiezingen niet voor staatshervorming stemden. De enige ‘communautaire’ vraag in de tests was er een over … Catalonië. N-VA zette zijn opmars rustig voort.

In 2014 werd de test meer dan twee miljoen keer gedaan. Goed voor de commerce en de klantenbinding. ‘De kiezers op maat bedienen,’ klonk het ook toen al wat pretentieus. De stelling naar Vlaamse onafhankelijkheid werd in De Stemtest zelfs niet meer opgenomen ‘omdat dit thema de komende bestuursperiode niet aan bod zou komen,’ zei Walgrave. Maar nu al meer dan 40% van de Vlamingen stemde toch maar voor een Vlaams-nationalistische partij.

In 2019 ontwikkelde Walgrave voor de VRT en De Standaard een nieuwe Stemtest. Opnieuw dat belerend vingertje: “’Het moet voor kiezers duidelijk zijn waar partijen voor of tegen zijn’…

De Stemtest-vraagstelling was vaak ondoorzichtig, te algemeen, slordig geformuleerd. Of wat dacht u van vragen als ‘ouders van spijbelende kinderen moeten worden  gestraft’? Geen kat die wist hoe… ‘Te veel aandacht voor zwakkere groepen in het onderwijs, haalt de kwaliteit naar beneden.’ Wanneer is iets ’te veel’? ‘Middelbare scholen moeten de mogelijkheid krijgen om dure schoolreizen te organiseren.” Wie zit er nu te wachten op een ‘dure’ schoolreis?…

Ook in 2019 krijgt de deelnemer bij de VRT alleen de opties akkoord of niet akkoord aangeboden. Wat doe je met een vraag als ‘de erfenisbelastingen moeten verder dalen’ als je tegen belastingen bent, maar wel zou instemmen met wat meer taxatie van grote vermogens? Nog eentje: ‘Werklozen moeten hun uitkering na een tijd verliezen’. Wat is ‘een tijd’? En een laatste: ‘Leerkrachten die minder goed presteren, moeten makkelijker ontslagen kunnen worden?’ Wat betekent ‘minder goed’. Wie beslist? Wat antwoord je, als je vindt dat ze best mogen gesanctioneerd worden?

Vandaag

Is Walgrave vandaag wat minder ambitieus? In Knack schreef hij op 24 april al dat ‘nieuwe verkiezingen kunnen leiden tot een regimecrisis,’ want die zouden leiden tot ‘een versterkt Vlaams Belang’ en daarna nog lastiger onderhandelingen. Dat is een (zwak) politiek statement, dat hij bovendien niet onderbouwt. Klopt het wel? Elders schrijft hij dat de bonus van crisisperioden doorgaans gaat naar partijen die aan de macht zijn. Het ‘rally around the flag’-effect bleek ook uit de polls die in coronatijd in heel Europa werden gehouden. Of dat duurzaam is doet hier minder ter zake.

Maggie De Block zou volgens Walgrave in Knack als minister van Volksgezondheid aan populariteit winnen. Uit de poppoll van ‘zijn’ De Stemming blijkt dit evenwel helemaal niet het geval. De Block staat er op een achtste plek, met een opvallend lage score. De kans dat het vandaag en morgen nog verder de minder goede kant uitgaat is niet gering.

De eerstvolgende jaren zou onze zorg over het begrotingstekort wegdeemsteren: ‘Die budgettaire dwangbuis valt nu even weg misschien’ …  Klopt dat wel? Het financieel-economische komt holderdebolder terug, en daar zijn goede redenen voor.

De Stemming hoort thuis in het rijtje van eerdere initiatieven (Doe de Stemtest, De Stemtest, …). Het is leuk speelgoed, dat de mensen amuseert. Maar wetenschap?

In 2019 werd De Stemtest 4,5 miljoen keer ingevuld. Maar welke belangrijke inzichten leverde dat op? ‘We hopen alvast dat De Stemming u zal bevallen,’ rondde De Vadder zijn intro af. Tot dusver zijn daar weinig redenen voor.