Roemenië en het spook van Ceaucescu

Het is het Europees Parlement menens met het kortwieken van lidstaten waarin de regering de rechtsstaat naar eigen voordeel omwringt. Tegen Polen loopt al een procedure (artikel 7) om na te gaan of de inbreuken tegen het handvest van de Unie zwaar genoeg wegen om tot bestraffing over te gaan: inhouding van fondsen, of zelfs verlies van stemrecht. De Europese Commissie is niet over één nacht ijs gegaan, maar overweegt nu ook Hongarije en Roemenië aan te pakken. Het Parlement eist dat.

Terugval van de democratisering

Vicevoorzitter van de Commissie, Frans Timmermans, bevoegd voor de naleving van de grondrechten, maakte zijn opwachting in Straatsburg. ‘Roemenië heeft tien jaar lang geweldige vooruitgang geboekt bij de democratisering van de samenleving en de eerlijke rechtsbedeling. De voorbije twaalf maanden loopt het echter verkeerd, er is zelfs een nare terugval‘, kloeg hij. Een periode die samenvalt met de pogingen van de sociaaldemocratisch-liberale regering om amnestie af te dwingen voor de corruptie die ministers en vooraanstaanden hebben begaan.

Fraude een probleem in Roemenië

Nog maar twee dagen geleden haalde Timmermans krachtig uit naar de pogingen om de wet zo aan te passen dat geen enkele beleidsverantwoordelijke vervolgd kan worden voor gesjoemel in het verleden. Dat moet natuurlijk de leider van de sociaaldemocraten (PSD), Liviu Dragnea, uit de wind zetten. Dit jaar nog kreeg hij een gevangenisstraf van 42 maanden voor machtsmisbruik en valsheid in geschrifte, en werd hem het premierschap door de neus geboord. Een cruciale rol speelde OLAF, het anti-fraude-agentschap van de EU, dat aantoonde hoe hij Europese fondsen (ruim 20 miljoen euro) had verdonkeremaand, en misbruik maakte van zijn macht als Minister van Binnenlandse Zaken om vastgoedcontracten slinks binnen te halen.

Strijd om de macht in Roemenië

Maar achter de schermen blijft Dragnea de sterke man van Roemenië. Hij raakte in onmin met president Klaus Iohannis, een liberaal. Ze kunnen elkaars bloed wel drinken. Ioannis kwam begin oktober de kwalen van zijn land in het Europees Parlement uiteenzetten en de klachten aanhoren. Eerder had hij zich al openlijk aangesloten bij de tienduizenden betogers die geregeld de straat optrokken tegen de wetsverkrachting van de regering. Want de PSD volgt een Hongaars scenario. Verplichte opruststelling van oudere rechters en 48 aanklagers (dekreet van 15 oktober), ontmanteling van de anticorruptiedienst DNA met ontslag van het vasthoudende hoofd ervan (eis van de Minister van Justitie op 28 oktober), bemoeilijking van vervolging. De Europese Commissie heeft liefst 20 aanbevelingen opgesomd die de rechtsstaat in ere moeten herstellen. ‘Ons toezichtsrapport bevat ook een onderdeel over de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, want ook die hebben een directe weerslag op het gerecht en de corruptiebestrijding’, voegde Timmermans eraan toe.

Van de activering van artikel 7 is evenwel geen sprake. ‘Alle instrumenten zijn aanwezig in de toezichtsprocedure die normaal volgend jaar zou opgeheven worden’, aldus nog Timmermans. Maar hij is wel bezorgd om het stappenplan dat Boekarest zou moeten volgen om uiteindelijk te kunnen toetreden tot het Schengenverdrag en later ook de eurozone. De kans dat het toezicht stopt is nihil geworden.

Roemenië niet klaar voor EU-voorzitterschap

Die bezorgdheid heeft alles vandoen met het voorzitterschap van de Europese Unie. Roemenië neemt dat voor het eerst over met nieuwjaar. Het beloven zware zes maanden te worden, want de brexit komt er dan aan, eind maart. En president Ioannis heeft al openlijk verklaard dat zijn land niet klaar is om die verantwoordelijkheid op te nemen. Het harde optreden van de politie tegen de optochten in augustus, waarbij 450 vreedzame betogers toegetakeld werden, en toenemende geruchten over inmenging van de geheime dienst (die als erfgenaam wordt aangezien van de gevreesde Securitate onder Ceaucescu’s dictatuur) hebben het wantrouwen nog doen toenemen.

En nu heeft het Europees Parlement met zeer grote meerderheid een resolutie goedgekeurd van vijf fracties om de druk op te voeren. Het kapittelt de Commissie die verzuimt om het verslag over de corruptiebestrijding in 2017 vrij te geven. Maar het neemt vooral de PSD-regering op de korrel. Zij moet alle aanbevelingen van de Europese Commissie, de Commissie van Venetië (voor democratie door recht; Raad van Europa) en de parlementscommissie voor corruptiebestrijding Greco onverkort toepassen, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht waarborgen, en de intimidatie stoppen, ook tegenover de ngo’s die om het halfjaar moeten aantonen waar hun geld vandaan komt. Het parlement moet grondig toezien op de werking van de inlichtingendiensten.

Te snel en te vroeg lid van de EU

Of dat zoden aan de dijk zet blijft een vraagteken. Het land heeft zich nooit helemaal kunnen ontworstelen aan de postcommunistische kwalen van infiltratie door oud-Ceaucescu-aanhangers, van afpersing en knevelarij, van machtsmisbruik en ronduit maffieuze praktijken. De wrevel neemt toe in de Europese instellingen. Het land is te vroeg en te onvoorbereid opgenomen in de Unie, klinkt het steeds luider. De mislukte volksraadpleging over het huwelijk dat alleen tussen man en vrouw zou kunnen (opkomst 30 %) is niet van aard om het vertrouwen in de Roemeense regeringspolitiek aan te zwengelen.