Kerk bestrijdt euthanasie

De Congregatie voor de Geloofsleer van het Vaticaan stuurde eerder deze week de brief ‘Samaritus Bonus’ (de Barmhartige Samaritaan) de wereld in. Die werd op veel ongeloof ontvangen, ook door gelovigen aan de basis. In de brief worden de laatste sacramenten verboden voor mensen die om ‘actieve euthanasie’ gevraagd hebben. Het is een zoveelste gemiste kans om de zo fel geaccentueerde ‘menselijkheid’ uit het christelijke geloof centraal te stellen in medisch-ethische thema’s. Rome slaat meer en sneller kraters in de romp van de kerk dan dat wij, gelovigen aan de basis, ze kunnen gedicht krijgen, dacht ik bij het lezen van de brief.

Het leven is heilig, want ons door God gegeven en onderdeel van zijn schepping. Daar moeten we met onze handen vanaf blijven. Dat is zo in algemene zin de strekking van de katholieke leer in ethische thema’s die met leven en dood te maken hebben. De ‘heiligheid van dat leven’, daar is als algemene leidraad niets mis mee. Vele niet-gelovigen zullen zich daar, al was het maar vanuit humanistisch oogpunt, ook in kunnen vinden. De gedachte dat het leven een geschenk is, verdient het centraal te staan. In het bijzonder in een wereld die de neiging heeft dingen al snel te bagatelliseren. De stap om van daar mensen die om euthanasie vragen, op deze wijze te demoniseren, is echter extreem problematisch. Zelfs al is de aanleiding — namelijk de bezorgdheid om de oprukkende wegwerpcultuur, ook wat betreft de essentie van het leven — een terechte reflectie.

Problematische afbakening

Men haalt in de desbetreffende brief verschillende elementen aan die een verbod op de laatste sacramenten zouden moeten opleveren. Zo is er sprake van ‘een misdaad tegen het menselijk leven’ en van geassisteerde zelfdoding als een ‘ernstige zonde’. Dat zou erop kunnen wijzen dat men in hoofdzaak euthanasie in gedachten heeft.

Problematischer wordt het hoe de kwalificatie van ‘steeds verder opgedreven pijnmedicatie’, ‘palliatieve sedatie’ of ‘zelfgekozen ontbering’ dient te gebeuren in deze kwestie. Ook bij opgedreven pijnmedicatie is het intentionele einddoel immers het overlijden. Zo ook bij zelfgekozen ontbering van (niet)-terminale patiënten. Palliatieve sedatie ontspringt dan de dans ogenschijnlijk. De sedatie kan daar namelijk niet direct gerelateerd worden aan het overlijden, dat dan een natuurlijk proces blijft. Althans in theorie. In de praktijk is de grens tussen palliatieve sedatie en passieve euthanasie (het opdrijven van pijnmedicatie) echter erg dun en kronkelig.

Wat volgens het Vaticaan ook het veroordelen waard is, is het nodeloos voortzetten van medische behandelingen en ingrepen. Vraag is natuurlijk hoe dat ‘nodeloos’ dient te worden geïnterpreteerd. Nodeloos vanuit medisch oogpunt? Vanuit ethisch of dogmatisch oogpunt? Of louter vanuit het standpunt zoals de patiënt het ervaart op dat moment? Elk zal een eigen invulling opleveren.

Ook de verwijzing in de brief naar de ‘ontmenselijkende inzet van technologieën’ werpt meer vragen op dan het antwoorden geeft. Ook hier zal immers het begrip ‘onnodige verlenging van het levenseinde door technologie’ dienen te worden ingevuld. Ongeneeslijk is niet ‘onzorgbaar’, stelt het Vaticaan. Daarmee trapt het open deuren in, want de medische sector omvat in overwegende mate ‘zorg’ en slechts in beperkte mate ‘genezen’.

Het sacrament van de ziekenzalving & viaticum

Mensen die dus op actieve wijze kiezen voor een georganiseerd levenseinde, mogen volgens de richtlijnen de laatste sacramenten niet ontvangen. Die laatste sacramenten vallen steevast uiteen in twee aspecten: het sacrament van de ziekenzalving en het viaticum. Het sacrament van de ziekenzalving wordt, samen met het sacrament van boete en verzoening, gezien als ‘helend’ sacrament. Het is vaak het eindpunt van een zorgtraject waarbij men de lijdende medemens nabij is. Het kan worden ontvangen door eenieder die door ziekte of ouderdomskwalen getroffen is.

Die uitvoeringspraktijk betekent dat mensen het meerdere keren mogen ontvangen. Er wordt dus afstand genomen van het stervensgevaar of het terminale karakter als criterium. Bovendien benadrukt men ook het ‘bemoedigende’ en ‘steunende’ karakter van het sacrament. En het is een teken van de nabijheid van God voor deze gelovige medemens. Dat laatste hebben trouwens alle sacramenten gemeen.

Dat is niet onbelangrijk. De ziekenzalving wordt immers bijbels gegrond in teksten die alles te maken hebben met de nabijheid van mensen met hun zieke of lijdende medemens en het bemoedigende karakter onderstrepen (cf. Jakobus 5, 14-16; Marcus 6, 7-13; Handelingen 28, 1-10). Het liefdevol nabij zijn van God doorheen het sacrament voor gelovige mensen die geconfronteerd worden met alle aspecten van het ziek zijn (lijden, zicht op einde leven maar ook verlies autonomie/afhankelijkheid, etc.), staat centraal.

Los daarvan staat het viaticum of de communie bij stervenden. Dat aspect is gerelateerd aan de eucharistie (als sacrament) eerder dan de ziekenzalving. Ook hier staat ‘bemoediging’ met de communie als ‘reisvoer’ voor de komende tocht centraal.

De barmhartige samaritaan

Dat men net deze brief de titel de ‘Barmhartige Samaritaan’ meegeeft, is toch wel cynisch. Bijna voer voor Comedy Central, zelfs. Want als er al een probleem is van immoreel gedrag en zonde door de keuze voor euthanasie, dan is dat een kwestie tussen deze persoon en de beheerder van de hogere zijnsorde. Dat is niet aan ons als medegelovige of kerkgemeenschap. Toch niet als je als christen kiest voor een levensovertuiging die bol staat van de verzuchtingen naar compassie, barmhartigheid en medemenselijkheid, begrip en medeleven, zeven maal zeventig maal vergeven en de continue aanmaning anderen niet te veroordelen of beschuldigen.

Want laten we eerlijk zijn. De meeste mensen die uiteindelijk kiezen voor euthanasie zijn mensen die hun hele leven hopen dat het nooit zover zal komen. En niemand weet hoe hij/zij met de dood voor ogen keuzes zal maken. Zelfs na eender welke ethische grootspraak tijdens het leven. De stilte van het onvermogen primeert dan meestal. Christen zijn is christus (proberen te) zijn voor je medemens. Niet met de morele of dogmatische meetlat langs een ander leven gaan staan.

Een zekere droefheid maakte zich dan ook van mij meester na het lezen van de brief. Volgende week zondag lezen we in het evangelie (Mt 21,33-43) het verhaal van Gods wijngaard. Hij verjaagt daaruit de slechte wijnbouwers die zijn wijngaard om zeep helpen, zijn oogst voor zich houden en zijn Zoon hebben vermoord. Deze passage sluit als volgt af ‘[d]aarom zeg Ik u: Het Rijk Gods zal u ontnomen worden en gegeven aan een volk dat wel de vruchten daarvan opbrengt.’ Zou de Congregatie voor de Geloofsleer en het Vaticaan deze passage ten gronde begrijpen?