Septemberverklaring dit jaar te vroeg

‘Valse start voor Jambon I’, kopte De Morgen  gisteren. ‘Nog week wachten op cijfers begroting’, stond in vette letters op de frontpagina van Het Laatste Nieuws. De parlementsleden moeten oordelen ‘zonder zicht op de begroting’, schreef de commentator van De Standaard. Volgens zijn collega van De Tijd  zouden de volksvertegenwoordigers de vertrouwensstemming over de regering-Jambon zelfs een week moeten uitstellen ’tot de krachtlijnen van de begroting zijn besproken’. Dat komt ervan als men de Septemberverklaring te vroeg agendeert.

Van den Brande

Het eerste wat een nieuwe regering doet, vroeger zowel als nu, hier zowel als in andere parlementaire democratieën, is een regeringsverklaring opstellen met de hoofdlijnen van het regeerakkoord. De regeringsleider leest de investituurverklaring voor in het parlement, dat er vervolgens over debatteert en stemt. Debat en stemming hebben tot doel formeel vast te stellen of de nieuwe regering het vertrouwen van een meerderheid van de parlementsleden heeft.

De Septemberverklaring is ook een regeringsverklaring, maar van een andere aard dan de investituurverklaring en van recentere datum. Het was minister-president Luc Van den Brande die op 26 september 1995 in het Vlaams Parlement de eerste — volgens haar officiële naam — ‘Verklaring betreffende de algemeen maatschappelijke situatie en betreffende de krachtlijnen van de begroting’ voorlas. Hij trad daarmee in het spoor van zijn federale collega Jean-Luc Dehaene, die in 1993 voor het eerst een federale beleidsverklaring had afgelegd, door de pers algauw ‘State of the Union’ genoemd.

Die nieuwigheid was bedacht door de fractieleiders in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. In maart 1993 waren zij het eens geworden over een pakket maatregelen om de parlementaire werkzaamheden te verbeteren. Een ervan luidde: ‘De regering zal de derde dinsdag van september voor de Kamer een algemene verklaring over de krachtlijnen van haar algemeen beleid afleggen.’ Omdat de begroting op dat ogenblik niet klaar was, is de federale beleidsverklaring algauw verplaatst naar de tweede dinsdag van oktober, de dag waarop de Kamer van rechtswege bijeenkomt en het nieuwe zittingsjaar begint.

VEV misnoegd

De ‘Verklaring betreffende de algemeen maatschappelijke situatie enz.’ werd van meet aan Septemberverklaring genoemd, een beetje tot misnoegen van het Vlaams Economisch Verbond (VEV, nu VOKA) dat al geruime tijd onder die benaming aan het begin van het politieke jaar zijn vaststellingen en verzuchtingen wereldkundig maakte.

De Septemberverklaring werd in 1996 geïnstitutionaliseerd in artikel 83 van het reglement van het Vlaams Parlement: ‘Nadat het Parlement is geconstitueerd, legt de Regering op de vierde maandag van september, tenzij het Uitgebreid Bureau tot een ander tijdstip beslist, een verklaring af betreffende de algemeen maatschappelijke situatie en betreffende de krachtlijnen van de begroting.’

Doordat de verkiezingen voor het Vlaams Parlement plaatshebben in mei of juni, was het tot nog toe mogelijk in de loop van juli de Vlaamse regering te vormen. Die kwam meteen naar het Vlaams Parlement met een verklaring over haar regeerakkoord en het beleid dat ze gedurende vijf jaar wenste te voeren. In september volgde de eerste Septemberverklaring met het regeerprogramma voor het komende jaar en de vertaling daarvan in begrotingscijfers.

Verwarring

De nieuwe Vlaamse regering van Jan Jambon was er niet in juli, maar pas op 2 oktober. Daardoor kon de Septemberverklaring niet worden afgelegd op de vierde maandag van die maand. Problematisch is dat niet, want volgens het reglement kan het Uitgebreid Bureau van het Vlaams Parlement beslissen dat het ook ‘op een ander tijdstip’ kan.

Blijkbaar heeft dat Uitgebreid Bureau — of wie anders? — beslist om zowel de regeringsverklaring over het regeerakkoord als de Septemberverklaring te agenderen voor de plenaire vergadering van eergisteren, 2 oktober. Een onbegrijpelijk beslissing.

Omdat het een staatsrechtelijke en politieke regel is dat een nieuwe regering pas beslissingen kan nemen nadat ze het vertrouwen van het parlement heeft gekregen, kon minister-president Jambon strikt gezien geen verklaring afleggen over de krachtlijnen van de begroting voor 2020. Zijn regering had immers nog niet beraadslaagd en kon nog niet beraadslaagd hebben over de begroting voor volgend jaar. Zelfs indien tijdens het formatieberaad een ontwerpbegroting voor 2020 zou zijn opgesteld — wat zeer verwonderlijk zou zijn —, dan nog kon het niet de ontwerpbegroting van de Vlaamse regering zijn.

De agendakoppeling veroorzaakte kennelijk enige verwarring bij minister-president Jambon zelf. Woensdag begon hij zijn regeringsverklaring met te zeggen dat hij zijn eerste Septemberverklaring in oktober aflegt. Maar in zijn repliek op enkele interventies van de oppositiefractieleiders luidde het dan weer: ‘Dit was onze regeringsverklaring. We zullen vrijdag [vandaag, red.] over de regeringsverklaring debatteren. (…) Ik ben bereid om over elk cijfer met u in debat te gaan, maar voor vrijdag stond een debat over de regeringsverklaring geagendeerd.’ Dat laatste klopt niet, want de agenda van het Vlaams Parlement voor vandaag, vrijdag, vermeldt: ‘Debat over het Vlaams regeerakkoord en de verklaring betreffende de maatschappelijke situatie en de krachtlijnen van de begroting 2020.’

Atoma

De oppositie in het Vlaams Parlement had woensdag, gelet op de agenda, geen ongelijk te roepen om begrotingscijfers. Het is inderdaad de goede gewoonte — en zelfs meer — dat na de voorlezing van de Septemberverklaring aan de parlementsleden een nota wordt bezorgd met de belangrijkste begrotingscijfers. De tekst die minister-president Jambon voorlas, was naar de inhoud echter geen Septemberverklaring over het regeerprogramma voor 2020, maar heel duidelijk een regeringsverklaring over het regeerakkoord en het beleid voor de komende vijf jaar. De budgettaire afspraken die tijdens het formatieberaad zijn gemaakt, staan naar gewoonte in de Atoma — het codewoord voor de onderdelen van het coalitieakkoord die niet worden bekendgemaakt. Dat de oppositie erom vraagt, is ook een gewoonte, maar ze weet dat het vergeefs is: geen enkele Vlaamse regering gaf de Atoma-begrotingstabellen vrij.

De oppositie klaagt er vandaag dus beter niet over dat ze geen begrotingscijfers heeft. Ze vindt voldoende stof in het regeerakkoord om stevig en grondig met de regering-Jambon en haar meerderheid te debatteren. De ontwerpbegroting voor 2020 en de meerjarenraming komen er over enkele weken sowieso aan. De Septemberverklaring op de parlementaire agenda van 2 oktober kwam niet te laat, maar te vroeg.