In mijn vorige column had ik het over de actuele oorlogsdreiging, de oproep tot weerbaarheid en het tijdperk van de nieuwe viriliteit waarin de trutten en mietjes zich even moeten gedeisd houden. Daarin dook een iconische foto van de Oekraïense president Volodimir Zelenski, poserend tussen zijn manschappen. We kennen de voorgeschiedenis van deze man die nu wereldwijd bewondering opwekt: cabaretier, acteur, humorist, oprichter van een goed boerend productiebedrijf, en in 2015 spilfiguur van de populaire televisiesatire Dienaar van het Volk. Snerend naar de corruptie en het politieke wanbeleid in zijn land, speelt hij daarin de rol van een geschiedenisleraar die tot president wordt uitgeroepen.

‘Dienaar van het volk’: de komische tv-reeks met Zelenski in de hoofdrol.

Offshore brievenbus

Dat is dus na het dramatische jaar 2014 van de Maidan-revolte, de afzetting van de Russisch gezinde Viktor Janoekovytsj en de annexatie van de Krim. In datzelfde jaar riepen de Russisch sprekende gebieden Donetsk en Loehansk zich tot volksrepublieken uit, en was Oekraïne in feitelijke staat van oorlog met Rusland dat de separatisten steunde. De verdragen van Minsk bleven dode letter, en het is in die sfeer van ontgoocheling en cynisme dat de satiricus Zelenski alias de schertspresident een grote populariteit verwierf.

In 2019 werd de fictie zowaar realiteit, en kreeg hij als een Oekraïense versie van Beppe Grillo 73% van de stemmen achter zich. Een uit de hand gelopen grap? Het ging daarna alleszins bergaf met zijn populariteit, want met Zelenski beterde de economische situatie nauwelijks en kwam er van de beloofde corruptiebestrijding niet veel in huis. Het beterde ook niet toen zijn naam opdook in de Pandora Papers rond hoge piefen die fortuinen versasten naar offshore brievenbusbedrijven. De oorlog kwam dus niet alleen Poetin maar ook Zelenski van pas, die er met zijn NAVO-geflirt ook op had aangestuurd.

Rebel, held en martelaar

Een maand na de Russische invasie, met twee miljoen vluchtelingen die over Europa uitzwermen, enorme menselijke miserie en tot puin geschoten steden, heet de morele overwinnaar ontegensprekelijk… Volodimir Zelenski. Men zegt dat hij gegroeid is, ‘uitgegroeid’  van komiek-acteur tot staatsman.

Dat is niet helemaal juist: vermoedelijk is de acteur altijd present gebleven, of sterker nog: heeft hij zich een rol toegemeten waarvan hij ook voor een flink stuk de regie in handen heeft. In een drama dat hem sterker maakt naarmate de situatie hachelijker wordt. De eenheid van rebel, held, en martelaar vormen de perfecte basis om in een apocalyptisch landschap torenhoog boven zich uit te stijgen. Weliswaar met een enorme prijs.

Retorisch genie

Deze metamorfose toont aan wat we al lang wisten: dat macht samenhangt met theatraliteit. Dat geldt ook voor leiders die aan de ‘juiste’ kant van de geschiedenis staan. Het moet voor een parodiepresident als Zelenski niet zo’n grote stap geweest zijn om de rol ‘in het echt’ te spelen en zich te ontpoppen tot charismatisch staatsman.

Zijn veelgeprezen communicatievermogen en gebruik van de sociale media, de onberispelijke dictie en lichaamstaal, de manier hoe hij de wereld, zijn volk, het westen, maar ook zijn tegenstander Poetin aanspreekt, lijken te wijzen op een retorisch genie dat helemaal in vervoering geraakt door zijn eigen présence.

Oorlogsdrama

Maar de setting verandert natuurlijk. Zoals elke goede acteur geraakt hij helemaal één met zijn rol, waardoor hij in staat is medestanders te begeesteren, te provoceren, alles te kaderen in zijn verhaal. De doden, de vluchtelingen, de stadsruïnes, de verhalen van zwangere vrouwen die uit een materniteit worden afgevoerd en bezwijken, ze vormen allemaal een episch decor van een grotesk oorlogsdrama waarin de ex-komiek Volodimir Zelenski een zelfmoordleger aanvoert. Waarbij het afzichtelijk geklungel van het Russische leger zowaar voor een humoristische noot zorgt.

Zelenski en Poetin zijn perfect op mekaar ingespeeld, daarom gaat het er zo heftig aan toe. In elk goed verhaal is er een slechterik, en die rol speelt Poetin met verve. Vals, leugenachtig, sadistisch, meedogenloos. Met dien verstande dat de Russische president zich geen rol heeft toegeëigend, maar veeleer de speelbal is van zijn eigen machtswellust, zich dan domweg ook nog heeft misrekend, terwijl Zelinski een improvisatorisch scenario realiseert dat perfect klopt en – helaas voor de Oekraïense bevolking – naar de totale vernietiging tendeert.

Gesamtkunstwerk

In die zin bespeelt hij de tiran Poetin – wiens optreden psychotische trekken krijgt – zoals een matador een stier uitdaagt. De krijgshaftigheid van zijn leger en de materieële en logistieke hulp van het Westen geven deze uitdaging een duurzaam aspect. Doordat de Blitzkrieg een uitputtingsslag is geworden, kan Zelinski blijven peroreren, selfies maken, filmpjes produceren voor heel de wereld, bluffen en Poetin treiteren, waardoor deze naar nóg grotere middelen grijpt.

Psychologisch, diplomatiek en tactisch zou het beter zijn Poetin wat te kalmeren en te stoppen met filmpjes vol grootspraak. Helaas staat dat niet in het script van Volodimir Zelenski. Het steeds weer smeken om een nofly-zone, goed wetende dat de NAVO zich dat niet kan permitteren, het benadrukken van extreme offervaardigheid en onverzettelijkheid, het zichzelf presenteren als ‘doelwit nummer één’ en elke vluchtroute weigeren (‘ik heb geen lift maar munitie nodig’), het uitspelen van zijn Joodse roots, het zijn allemaal aspecten van een theatraal Gesamtkunstwerk met één vedette in de hoofdrol, die onnoemelijk geniet van de wereldaandacht.

Gedenk Caesar

Men kan zich de finale van deze opera zo voorstellen: als iedereen gevlucht is of dood, en Oekraïne één grote gifbelt, zal de president uit zijn schuilplaats komen gekropen, zijn pistool tegen het hoofd houden, met de woorden: Plaudite, amici, comedia finita est! Het doorlopend vergelijken van Poetin met Hitler is in die zin mank of alleszins onvolledig: Volodimir Zelenski heeft inzake acteertalent en zin voor pathos veel meer Hitleriaanse allure dan het troosteloze ijskonijn en barslechte redenaar die Vladimir Poetin is.

Speelt de acteur Zelenski de rol van zijn leven? Dat zou een bijzonder cynische vaststelling zijn, want het bloed en de tranen zijn natuurlijk wel echt. Ik ben er zeker van dat er achter de schermen, op zoek naar een diplomatieke oplossing, uitgekeken wordt naar een nieuwe TV-rol voor de huidige Oekraïense president, liefst vóór het land helemaal leeg is en er geen steen meer op de andere staat. In het ideale geval verdwijnt dan ook Poetin van het toneel. Komaan oligarchen, rijke stinkerds, maak u eens nuttig en gedenk de moord op Caesar. Het bloedvergieten moet stoppen, roepen de vrouwen en moeders, en of ze gelijk hebben. Op TV zie ik een piepjonge dienstplichtige die in alle eerlijkheid bekent dan hij niet wil sterven, zelfs niet voor het vaderland. Misschien moeten wat meer lieden nu uit hun rol vallen. Doek.