Steven Van Hecke: ‘Het klopt niet dat het Westen schuld treft in het huidige conflict door Rusland te provoceren’

De oorlog in Oekraïne mag dan wel een militair conflict zijn tussen twee staten, de rol van de NAVO en de EU is hieruit niet weg te denken. In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, zijn analyse van de oorlog in Oekraïne.

De rol van de NAVO en de EU

Steeds meer mensen zijn van oordeel dat de NAVO en de EU de escalatie van het conflict in Oekraïne zelf gezocht hebben. Van Hecke begrijpt waar deze uitspraak vandaan komt. In de voorbije dagen en weken zagen we een enorme versnelling in de beslissingen van de NAVO en de EU. Tegelijk vond ook een koerswijziging plaats die velen doet duizelen. ‘Sinds de val van de Berlijnse muur waren we ervan overtuigd dat we door internationale handel en een multilaterale instelling in een relatief veilige wereld leefden. Daaraan lijkt nu een abrupt einde te komen.’

De Russische inval in Oekraïne heeft de interne cohesie in de EU en de NAVO wel bevorderd, benadrukt Van Hecke. ‘Niemand stelt de missie van de NAVO en de EU nog in vraag.’ De zaken die de afgelopen dagen gebeurd zijn, vormen een game changer. Vooral de toespraak van Oleg Scholz, de Duitse bondskanselier, vormde volgens Van Hecke een keerpunt. In zekere zin zijn we terug in een situatie zoals ten tijde van de Koude Oorlog beland, waarbij ook Duitsland volop militair investeert. Het tempo van de beslissingen en de vergaande paradigmawissel zijn ongezien, zegt Van Hecke.

Ongezien in de geschiedenis

De inval van Rusland in Oekraïne is iets wat we niet meer hebben gezien sinds WOII op het Europese continent. Wat er nu gebeurt, is zelfs niet helemaal te vergelijken met de oorlog in Joegoslavië. Het gaat nu immers over één staat die een andere binnenvalt. Dit is vooral de oorlog van Vladimir Poetin zelf, benadrukt Van Hecke. ‘Oekraïne is duidelijk het slachtoffer. Daardoor is dit conflict heel helder.’ De afgelopen decennia ging het veel minder over conflicten tussen twee staten. Dat verklaart ook de enorme solidariteit voor de slachtoffers in Oekraïne. Meestal zijn wij in West-Europa het gewoon dat wij de toon zetten en dat het narratief van bij ons vertrekt. Nu zijn de rollen omgekeerd. Onze politici staan op achtervolgen. De klemtoon ligt veel meer op Centraal- en Oost-Europa. Daardoor moet er vooral rekening gehouden worden met hun standpunt om de huidige situatie te verklaren, zegt Van Hecke.

Het narratief in Centraal- en Oost-Europa

Het grote verschil met dertig jaar geleden is dat heel wat landen uit Centraal- en Oost-Europa nu deel uitmaken van de EU of de NAVO. Landen als Oekraïne zijn de periode onder het regime van de Sovjet-Unie niet vergeten. Zij zijn hier enorm door getraumatiseerd. Centraal- en Oost-Europa zijn gedurende de 20ste eeuw eerst bezet geweest door Nazi-Duitsland en daarna door de Sovjet-Unie. Ze voelden zich keer op keer in de steek gelaten door West-Europa. Bij iedere volksopstand in het oosten van Europa waarbij de bevolking een duidelijke roep had naar meer democratie, stond het westen erbij en keek ernaar, zegt Van Hecke.

Het is niet onlogisch dat landen in Centraal- en Oost-Europa zich oncomfortabel voelen in een neutrale rol tussen enerzijds een herenigd Duitsland en anderzijds Rusland. Net de twee landen waardoor ze getraumatiseerd zijn in de 20ste eeuw. ‘Het narratief van de landen in Oost-Europa in de jaren negentig was om hen zo snel mogelijk op te nemen in het kamp van het westen. Dat is in hun ogen veel te traag gebeurd.’ Dit in contrast met het narratief in het Westen. Dat wilde eerst de EU en de NAVO verdiepen in plaats van uit te breiden.

Provocatie?

Van Hecke is het niet eens met de analyse dat de EU en de NAVO schuld treffen aan de inval van Rusland in Oekraïne door Moskou te provoceren. Mocht deze theorie wel kloppen, dan zou die ook in twee richtingen moeten werken. ‘Eventuele provocatie van Rusland speelde ook geen enkele rol in de jaren negentig toen Centraal- en Oost-Europa wilden toetreden tot het westerse kamp.’ Verder is het ook moreel verwerpelijk dat we de stem van Oekraïne in dit conflict niet laten horen. Dat we terugkeren naar een situatie waarin de EU en Rusland onder elkaar gaan bepalen wat de toekomst is van Centraal- en Oost-Europa. ‘Net zoals Poetin de geschiedenis tracht te herschrijven moet het Westen zich ervoor hoeden de geschiedenis van de uitbreiding van de EU en de NAVO te herschrijven.’

Beluister de podcast.