Zaterdag 24 augustus
Ons jaarlijkse Flower Festival. Ik beman het boekenstalletje, blader in boek zus en boek zo, en denk mismoedig aan wat ik een uur geleden in De Morgen las: een vrouw met een hoekig gezicht en de naam Daan Borrel heeft een roman geschreven. Wie niet. Deze roman heet De dragers en gaat over zwangere vrouwen. Ze wordt geïnterviewd en citeert een radicale Amerikaanse feministe, een zekere Sophie Lewis, die zegt dat het gezin een patriarchaal bedenksel is dat vooral voor leed zorgt: ‘Ze stelt voor om het gezin op te heffen. Zo wordt iedereen met een baarmoeder een draagmoeder. Weg met de klassieke gezinsstructuur. Het heteronormatieve gezin is een gevangenis.’

Met dit gelukkige gezin had Tolstoj niets kunnen beginnen

Ik spoel dit door met oploskoffie, die de smaak van alles verergert, dat duffe festival, de keukenmeidenromans om mij heen, het krantencitaat, de oploskoffie zelf…
Dan grijpt God in en betreden Harry, An, Marie (13) en Heleen (10) mijn nering, die in het vergaderzaaltje van de kerk is gehuisvest. Harry is leraar Engels en geschiedenis, anglofiel op het angloseksuele af; An werkt voor de Vlaamse overheid. Ze reizen zoals ieder jaar door Zuid-Engeland en meenden er goed aan te doen ons te bezoeken.
Darryl lost me af als boekhandelaar en we drinken echte koffie in onze tuin. De beide meisjes babbelen honderduit, vooral de jongste, die het dagboek van Anne Frank heeft gelezen en nu alles over haar wil weten, zoals ze hiervoor alles over Jeanne d’Arc wilde weten. Met dit gelukkige gezin had Tolstoj niets kunnen beginnen. Ik ben een liefhebber van gelukkige gezinnen. Ik denk aan Anna, de onze, niet die van Tolstoj, die vanaf haar derde ontheemd was, maar tot haar elfde meer gelukkig dan ongelukkig in de patriarchale gevangenis van ons heteronormatieve gezin – toen menstrueerde ze voor de eerste keer, ze zat te schreeuwen op de wc, terwijl het bloed langs haar benen sijpelde, en wekte zo haar ingedommelde demonen.

Dinsdag
De radio wil een gesprek over mijn wereldbeeld.
Mijn wereldbeeld lijkt op de vaas van tante Sidonia, die Lambik in De sterrenplukkers omvergooit, waarna hij de honderd scherven volgens eigen inzicht weer aan elkaar lijmt: het eindresultaat getuigt van een creatief gebrek aan samenhang en dreigt elk moment uit elkaar te vallen. Wie weet levert dat een interessant gesprek op.

Van al mijn boeken lijkt Afscheid van de handkus het meest op die vaas; ja, die vaas is als het ware mijn voorbeeld van hoe ik wil dat een boek in elkaar zit, ook dit boek, dat in stukken spattend nog bezig is aan elkaar gelijmd te worden…

Zaterdag 31 augustus
Onderweg naar Dorset, waar we twee dagen logies op een boerderij hebben geboekt, bezoeken we de kathedraal van Salisbury, waar een hoogbejaarde gids ons rondleidt. Hij beweegt zich voort met een stok, die tikt op de plavuizen en zijn ouderdom ritmeert. Achter één oor draagt hij een opvallend groot gehoorapparaat.
Hij deelt zijn kennis van de bouwkundige eigenaardigheden met de aanwezige toeristen, vertelt over de funderingen van kiezel, die nat moeten blijven omdat het gebouw anders zou instorten. (Tik, tik.) Gewoonlijk zorgt het grondwater daarvoor. Hij laat een foto uit 1915 zien, toen er uitzonderlijk veel regen viel en de zondvloed voor drie voet water in de kerk zorgde: een roeiboot vaart als een ark naar het altaar. Maar, voegt hij eraan toe, tijdens de hittegolf van 1976 moesten miljoenen gallons water in de ondergrond worden gepompt. (Tik, tik.) Ik vraag hoe dat soort problemen in de middeleeuwen werden opgelost, maar mijn vraag schijnt niet door te dringen tot het schelpvormige gehoorapparaat… eigenaardig… heel eigenaardig… is het niet gegroeid in het religieuze licht dat door de gotische ramen valt? Is het niet veel groter dan daarnet?
Terug bij de ingang grijpt hij Poppy’s hand en zegt: ‘U wilt toch wel de Magna Carta zien? Die wordt hier bewaard.’

‘Dank u wel voor alles, maar u kunt mijn vrouw nu echt loslaten…’

Via de zwakstroom van onze blikken wisselen we berichtjes uit: ik moet naar de wc, wanneer drinken we iets, ik weet waar de Magna Carta is, ik wil nog de hoek vinden waaronder Constable de kathedraal heeft geschilderd, met die koeien op het grote kerkelijke grasveld…
‘Euh… natuurlijk. Dank u.’
Tik, tik naar de kapittelzaal, met zijn klauw nog steeds om haar hand gekromd. Wat is dat? Hij sleurt haar naar de kapittelzaal…
‘We vinden het verder wel. Dank u.’
Hij reageert niet. We zijn in de kapittelzaal. In een kleine, van het licht afgeschermde kubus hangt achter glas het oudste document van de Engelse democratie. Nog steeds houdt hij haar hand vast. We staan in de rij. Ze trekt met haar arm.
‘Dank u wel voor alles, maar u kunt mijn vrouw nu echt loslaten…’
Nu draait hij zich naar me om, zwaait met zijn zware victoriaanse gehoorhoorn en kraait triomfantelijk: ‘Maar ik versta u niet!’

Zondag 1 september
In Church Farm bij Karen.
Ik kan tijdens het pissen niet met mijn handen tegen de muur leunen, want boven de plee hangt een schilderij (het stelt een koe voor, die verdwaald is in dit middeleeuwse huis). En Poppy moet de Ikea-spiegel vasthouden terwijl ik me scheer (het alternatief is dat ik hem in de vensterbank zet en me op mijn knieën scheer). Er hangt een vage mestlucht.
Maar Karens ontbijt is uitstekend: de eierdooiers weerspiegelen mijn gladde wangen, het varken heeft tevreden ondersteboven op het erf gehangen, de thee is geurig en sterk. In de krant lees ik dat de AfD gewonnen en Manchester United verloren heeft.
Van zilver gemaakte regen arceert de heuvels die rondom het hol van de auto telkens van plaats verwisselen. Later drentelen we door het nabije Shaftesbury, een verlopen stadje, waar uit de coulissen opeens een steil afdalende middeleeuwse straat te voorschijn komt, met een beroemd uitzicht op het omringende landschap, dat ik herken van de foto’s – in de verte kun je de torens van Jeruzalem zien verrijzen, bouwmeester William Blake… We eten in The Mitre, bij een raam gezeten dat het uitzicht nog eens herhaalt.

’s Avonds is de mestlucht sterker geworden en wanneer ik tegen de ochtend van de koe in de badkamer terugkom, is de stank al in het beddengoed doorgedrongen.

Woensdag 4 september
We hebben samen de boot genomen: Poppy is in Brussel en ik ben in Gent, waar ik vanavond een universitaire verplichting heb. Ik zit met een boek in de Vooruit. Een man komt op mij af: ‘Zijt gij genen dichter?’
Ik herken hem als iemand die indertijd bij een uitgeverij werkte. Nu Indertijd zich achter mij ophoopt, hoor of lees ik steeds vaker dat mensen van vroeger dood zijn, maar deze leeft nog. Ik noem mijn naam.
‘Ah, ge zijt ouder geworden.’

’s Avonds
In de Belvedère, op de bovenste verdieping van de Boekentoren, houd ik een inleiding over August Vermeylen, over wiens leven Hans Vandevoorde een waarlijk uitstekend boek heeft geschreven; in Stil verzet behandelt hij vooral de oorlogsjaren, die het perspectivische punt vormen van waaruit Vandevoorde de hele Vermeylen doorlicht; iedereen die zichzelf als een bewuste Vlaming beschouwt moet zijn bewustzijn maar eens afmeten aan wat hij op deze pagina’s aantreft. Ik wijs ook op Vermeylens ongebruikelijke vorm van atheïsme en zijn uitspraak, gedaan in 1896, dat het materialisme, als wijsgerig stelsel, bepaald geen wetenschappelijke waarde bezit en wel de domste metafysica is die men zich kan indenken, en ook de meest dogmatische.
Geestdriftig applaus is mijn deel en redelijk tevreden keer ik naar mijn plaats terug.
Ondertussen is de schepping van Henry Van de Velde, deze 64 meter hoge bibliotheek, een ironische toren. En toch blijft papier populair. De Boekentoren die ontstaat als je alle verkochte exemplaren van De Bourgondiërs opstapelt is nog heel wat hoger, 20 kilometer namelijk. Alle verkochte exemplaren van Afscheid van de handkus (1500 x 4 cm) reiken tot de vloer van de Belvedère.

Donderdag
Met Carl en Yves zit ik op het terras van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, diep in de binnenstad van Gent, waarvan de rode lopers en koperen deurklinken wonderlijk contrasteren met het toeristenbordeel dat de middeleeuwse omgeving is geworden, in vulgair Engels kirrend naar de voorbijgangers.
We praten over onze kinderen, ons werk en de universiteit. Het gesprek komt op het avontuur van een collega van hen.
‘Elke student is een geldbron. Een proefschrift is 140.000 euro waard, maar ook een eerstejaars vertegenwoordigt al heel wat geld. Dat geeft zo’n student belachelijk veel macht. Hij kan gaan klagen bij de ombudsman over om het even wat en krijgt vrijwel per definitie gelijk.’
‘Onze collega, ik noem geen namen, meldt zich dus bij de ombudsman. De ombudsman zegt: ‘‘U hebt een student ironisch bejegend.’’’
‘De collega slikt, begrijpt dat ironie gevaarlijk is, heeft geen idee naar welke opmerking de ombudsman verwijst en vraagt: ‘‘Wat heb ik dan gezegd?’’’
‘En de ombudsman antwoordt: ‘‘Dat mag ik u niet zeggen.’’’
‘Maar de beschuldiging staat sindsdien wel in zijn dossier.’
Aan de beginscène van welk boek doet dit u denken, lezer?

Vrijdag
Ik rijd naar Antwerpen om ook daar nog een paar vrienden te bezoeken. De Kennedytunnel is verstopt als een kransslagader. Uiteindelijk zet ik mijn auto in een parkeergarage. Om mijn neus te poederen en mijn lippenstift te retoucheren stap ik een Brits bedoeld café binnen, waar mahoniehout glimt en een dartsbord wenkt en een fluïdum van verveling en vroege beschonkenheid hangt – het café is bijna precies zoals een Britse pub niet is.

Dinsdag 10 september
Peter is voor een paar dagen overgekomen uit Lausanne en het is een bijzonder genot, een melancholiek genot het herfstweer met hem te delen. Onze gedeelde melancholie is geheel eigensoortig, we praten over dood en seks in complexe metaforen, die de woorden dood en seks vermijden; we praten over de entropie van alles, nu we honderdnegenendertig jaar zijn: het bruin worden van de bladeren, het stijf worden van de gewrichten, het verval van de beschaving zoals wij die kennen, of liever, het verstrijken van de tijd als vorm van ontaarding.
‘De buurman van Camille is gestorven’ – Camille is een van zijn dochters – ‘en zijn halfvergane lijk is pas na weken gevonden.’
‘Ja, dat lees je soms.’
‘Dit was in zoverre anders dat ongedierte zijn flat was binnengedrongen, kakkerlakken vooral. Het was een restaurant voor kakkerlakken, maar die belandden ook bij de buren. Camille had ineens overal kakkerlakken.’
Kakkerlakken als ambassadeurs van het Dodenrijk.

Woensdag
Peter zegt dat hij geen inkt uit zijn pen krijgt.
Dat is even erg als wel inkt uit je pen krijgen. Het is een drug waaraan je je bezat.

Dinsdag 17 september (avond)
Thuis. Poppy is in Brussel en ik ben thuis. De serre, waar ik naar het nieuws zit te kijken, wordt opeens abnormaal licht: achter de moerbeiboom zeilt een volle oogstmaan de fluwelen nachthemel vol sterren tegemoet, en het bekoorlijke natuurverschijnsel geeft de romanticus een por – dat is de broche van maansteen op de avondjurk van mijn moeder!
‘De Melkweg staat mama prachtig’, zei mijn vader. De jurk met de lovertjes veranderde hem op slag weer in de jongeman die in 1940 naar haar hand dong, en betoverde mij als kleine jongen, maar helaas droeg ze uit misplaatste bescheidenheid het bevallige gewaad – het maakte haar deels gravin, deels Marilyn Monroe – maar zelden.

Donderdag 19 september
Trouwdag van mijn ouders in 1946.
Mijn zus stuurt een foto rond: ze staan voor een fontein, mijn moeder in kant en tule met een sluier die uitmondt in een plas rond haar voeten, mijn vader in een lange, zwarte jas met rond weggesneden voorpanden, een grijs vest, een streeppantalon zonder omslag, een wit overhemd met blinde knoopsluiting, dubbele manchetten, een grijze stropdas, zwarte schoenen, een witte pochet en een zwarte trouwhoed – deze uitvoerigheid dient om het contrast met mijn eigen slordigheid duidelijk te maken. Ik draag nooit een das, mijn vader was altijd verzorgd gekleed, Engels om zo te zeggen.
Het was tweeëntwintig jaar voor 1968, toen iedereen ophield zich behoorlijk te kleden. Als ik me nu eens beter begon te kleden, in navolging van Christopher, die verzorgde kleding beschouwt als een onderdeel van de lange mars door de instituties in omgekeerde richting…
Mijn moeder bij die fontein. In al die tule zit ik verstopt, maar ook Christopher, raadselachtig genoeg, al beschouwen mijn tijdgenoten het wonder van de genealogie als een technische kwestie.

Donderdag 26 september
Bericht van Christopher: ‘Ik hoor net dat een vriend van me, een vroegere collega hier in Washington, vandaag aan het front in Oekraïne is gesneuveld, vechtend tegen de Russen. Steek alsjeblieft een kaars voor hem op in St George en bid voor hem (zijn naam is John).’

Vervloekt hagedis in het Kremlin!
In de kerk strijk ik een lucifer langs het klaarliggende doosje en mompel met een diffuus gevoel van schaamte tegenover mijn intellect: ‘Receive John in your Kingdom, o Lord.’
En de vlam is een chemisch gebed.

De Bourgondiërs

De vaas van tante Sidonia

Promotie – Stoute schoenen