Conservatisme is bescheiden

De 18e-eeuwse Edmund Burke is een boeiende figuur. Zijn goeie vriend dr. Samuel Johnson zei dat eenieder die samen met meneer Burke voor de regen staat te schuilen na nog geen vijf minuten al doorheeft wat voor een exceptionele man hij wel is. Vandaag wordt de auteur gevierd en verguisd als de vader van conservatisme, de Engelse vorm althans. Theodore Dalrymple verzorgde de inleiding voor de vernieuwde uitgave van de beroemde brief van Burke over de Franse Revolutie. Dalrymple maakte naam na zijn pensionering als arts en psychiater in 2005. Hij schrijft kritisch over onze tijd en plaats zichzelf in de lijn van het Burkeaanse conservatisme.

Bijzondere mannen

Zowel Burke en Dalrymple hebben een levensparcours dat men niet meteen in de hoek van het clichématige conservatisme zou plaatsen. U kent het wel: ouderwets en tegen vernieuwing. Zuur ook. ‘Nochtans ken ik heel wat goedgemutste en grappige conservatieven’, verzekert Dalrymple me. Burke steunde de eisen van de Amerikaanse Revolutie tegen de Engelse kroon. Hij was ook een grote criticus van het Britse koloniale beleid in bijvoorbeeld India en hij verzette zich tegen de slavernij. Dalrymple zelf was arts in Afrika en kwam er in contact met verschrikkelijke dictaturen. Omwille van zijn werk botste hij bijvoorbeeld met het apartheidsregime van Zuid-Afrika. Hij belandde als jongeman ook tien dagen in Noord-Korea waar hij zich verbaasde over de onvrijheid in het land. ‘Zelfs Albanië leek een paradijs tegenover dat regime’, grapt hij daarover.

Een bedachtzame reactie

‘Mijn conservatisme is natuurlijk een gevolg van mijn ervaringen. Ik werkte in echt achtergestelde buurten en zag er de vernietigende gevolgen van de afbraak van het gezinsleven als gevolg van bepaalde sociale hervormingen. Iets waarvan de bovenlaag van de samenleving geen praktische hinder heeft gehad.’ Het conservatisme is daar een reactie tegen. ‘Het betekent niet dat ik me verzet tegen verandering’, merkt hij op. Net als Edmund Burke gelooft hij in een fundamenteel recht op verzet, maar daar hoort steeds ‘prudence’ bij. ‘Geen enkele dokter zal zich tegen verandering verzetten, want het is noodzakelijk voor een goede vooruitgang. In het belang van vele mensen. Maar je mag anderzijds de gevolgen van die vooruitgang niet overschatten. Technologische progressie is belangrijk en maakt je leven gemakkelijker, maar het vertelt je niet hoe je je leven moet leiden. Vele mensen in mijn land weten niet hoe ze met hun leven om moeten gaan. Dat is een fundamenteel probleem.’

Angloscepticus

Theodore Dalrymple is een groot criticus van zijn eigen land. In tegenstelling tot Edmund Burke die Engeland zag als een stabiel voorbeeld tegenover het revolutionaire Frankrijk. ‘Engeland is een corrupt land’, zegt Dalrymple,  ‘Niet in de manier zoals dat bijvoorbeeld in Italië het geval is. Ik bedoel moreel en intellectueel corrupt. Wat veel erger is. In de eerste vorm van corruptie doe jij me een plezier en ik doe iets voor je terug. In de Britse vorm wordt er niets terugverwacht. Men doet maar op. En dat is de schuld van Margaret Thatcher, al bedoelde ze het op zich niet zo. Ze verpestte als minister van Onderwijs ook ons schoolsysteem terwijl ze dacht dat ze het verbeterde. (lacht) Men verwijt me wel eens dat ik heel gemeen ben als ik over mijn geboorteland praat, maar ik benoem gewoon duidelijke problemen. Kijk er naar de openbare dronkenschap. Je kunt dat onmogelijk negeren. Je moet je ook afvragen wat dit betekent. Wat betekent het dat Groot-Brittannië het vuilste land van West-Europa is? Je moet reflecteren over waarom mensen afval uit hun auto’s in de prachtige natuur gooien. Het lijkt me dat de Britten dit niet kunnen. Heel erg vind ik dat.’ Voor Dalrymple klopt het beeld dat vele Europeanen hebben van het behoudsgezinde Engeland helemaal niet. ‘Er heeft zich een culturele revolutie voorgedaan waardoor het land vandaag helemaal het tegengestelde is van wat het ooit was.’

De tirannie van het getal

Dat het land zich terugtrekt uit de Europese Unie vindt hij een goede zaak. Ik wijs hem erop het dat Burke zich verzette tegen de tirannie van het getal. ‘O, maar ik vind het referendum een slecht idee. Het is voor mij onvoorstelbaar dat je zo’n fundamentele constitutionele vraag laat afhangen van een volksraadpleging. Het is overigens vreemd dat de vraag vanuit de regering kwam. In Zwitserland vinden referenda plaats op vraag van de bevolking. Anderzijds vind ik het ook raar dat zij die voor de Europese Unie pleitten pas zijn beginnen klagen over dit referendum toen het voorbij was.’ (lacht) Maar Dalrymple vindt wel dat er iets bijzonders is aan dit referendum: ‘Het is bijzonder omdat men de uitslag ervan respecteert. In Le Figaro verscheen er een cartoon waarbij twee boeren zegden dat ze in Engeland de dingen anders doen. Ze houden rekening met het resultaat. (lacht) En dat klopt ook. Maar John Stuart Mill begreep maar al te goed dat een meerderheid net zo tiranniek kan zijn als een minderheid. Vrijheid en democratie zijn geen synoniemen’. 

Een potentieel monster

Voor Dalrymple is een representatieve democratie een middenweg. De Zwitserse traditie is bewonderenswaardig, maar hij heeft geen zin om telkens naar de stembus te moeten trekken ‘om te beslissen over de prijs van de bustickets’, zegt hij grappend. Waarom steunt hij dan toch een brexit? ‘Ik ben het niet eens met de idee die sommigen koesteren, dat de EU de oorzaak is van de problemen in het Verenigd Koninkrijk. Die problemen doet het land zichzelf aan. Maar de brexit leidt het wel weg van een potentieel monster. Het is nog geen monster. Geen verstandig mens haalt het in zijn hoofd om de EU te gaan vergelijken met bijvoorbeeld het Derde Rijk of de Sovjet-Unie. Maar de EU draagt de kiemen in zich van een onvrije staat. Het wil verschillende volkeren forceren in een kunstmatige unie. Volgens mij is er ook geen nood aan. Welk problemen willen ze er eigenlijk mee oplossen? Vrede in Europa? Dat betekent dus dat je zonder die unie de Duitsers voor geen haar kunt vertrouwen. Toch? Maar gelooft nu echt nog iemand dat Duitsland Frankrijk gaat aanvallen? Pure nonsens! Ik wil niet onbeleefd zijn, maar België is een disfunctionele unie die toch op de een of andere manier lijkt te werken. Maar doe zoiets op grotere schaal dan is dat grote problemen zoeken.’ Het argument dat de EU de enige manier is om als Europa nog mee te spelen op het wereldtoneel veegt hij van tafel. ‘De EU heeft alleen nog maar zwakheid getoond. Het Europese project is eigenlijk misplaatste megalomanie’.

De schouders van reuzen

Theodore Dalrymple geeft toe dat hij vooral problemen benoemt, maar geen oplossingen biedt. Het conservatisme is dan ook geen ideologie met kant-en-klare antwoorden. ‘Het is een levenshouding, een gemoedstoestand. Het heeft geen doctrine. Je hebt geen politiek einddoel. Een conservatief plaatst de realiteit in perspectief en probeert daarin zijn weg te vinden. Hij is eigenlijk heel praktisch gericht.’ Hij kan zich volledig vinden in Edmund Burke’s ‘conservation en correction’. ‘Een conservatief is bescheiden. Hij kan niet alle problemen van de wereld oplossen en dat weet hij. De mens leeft in een permanente staat van ontevredenheid en een conservatief aanvaardt dat. Hij beseft ook dat wereld niet met hemzelf begon en er ook niet mee zal eindigen. We moeten onze erfenis waarderen. In de woorden van Isaac Newton: “Als ik verder heb gezien dan anderen, dan komt dat omdat ik op de schouders van reuzen stond” en Newton was een hele slimme man.’

Foto: Johan Dewit

‘Franse Revolutie en Engelse traditie’, het nieuwe boek van Dalrymple over Edmund Burke, is een uitgave van Doorbraak en verkrijgbaar via onze webwinkel.