Tijdbom onder Merkels stoel

Er heerste de afgelopen dagen een ware ondergangsstemming in het politieke Berlijn. De migratiebom dreigde het haast zeventig jaar oude bondgenootschap van de twee christendemocratische partijen, de CDU en haar Beierse zuster CSU, op te blazen. Hun respectievelijke voorzitters, kanselier Angela Merkel (CDU) en minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer (CSU), kruisten de degens met elkaar over de vraag hoe om te gaan met asielzoekers die vanuit een andere EU-staat zouden komen aankloppen aan de poorten van Duitsland. Seehofer pleitte voor een hardere ‘nationale’ aanpak, concreet: de onmiddellijke terugwijzing van reeds elders geregistreerde migranten. Merkel daarentegen had de mond vol van een Europese oplossing, die op de top van de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie (EU) eind juni zou bedisseld moeten worden.

63-puntenplan

Het partijbestuur van de CSU zegde maandag Seehofer haar volledige steun toe voor zijn masterplan over migratie, een 63-puntenplan. De voornoemde terugwijzing is een van die punten. Mocht Seehofer als minister er de onmiddellijke uitvoering van verordend hebben, had Merkel hem moeten ontslaan. Dat zou het einde betekend hebben van de gemeenschappelijke CDU/CSU-fractie in de Bondsdag, het federale parlement, én van de huidige regering van christendemocraten (CDU/CSU) en sociaaldemocraten (SPD).

De soep wordt echter niet zo heet gegeten als Seehofer haar had geserveerd. Hij gaf Merkel nog tijd tot eind van de maand, tot na de top, om een oplossing te vinden voor het migratievraagstuk. Het spook van de ondergang lag dagenlang op de loer, maar is weer verdreven. Voor even althans. Wat als Merkel geen Europese oplossing in de wacht sleept? Volgens de kanselier moeten de Duitse christendemocraten dan verder beraadslagen. Er mag ‘geen automatisme’ in de zin van terugwijzingen zijn. De kanselier waarschuwde de minister overigens nog dat terugwijzen tot haar bevoegdheid behoort.

Bijzondere status 

Merkel haalde nu haar slag weer thuis, maar het is met de hakken over de sloot. Als haar missie – het vinden van een Europese oplossing – mislukt, en Seehofer doet wat hij denkt te moeten doen, barst de bom. Critici verwijten de CSU alleen maar de verkiezingen in de deelstaat Beieren op 14 oktober voor ogen te hebben. De CSU vreest inderdaad een nog sterker worden van de Alternative für Deutschland (AfD) die zich inzake antimigratie als ‘het origineel’ aandient aan de kiezer. Het verlies van de absolute macht in Beieren zou de CSU haar bijzondere status en invloed in Berlijn als federaal mee regerende partij aantasten. Het klopt echter niet dat de CSU enkel aan haar eigenbelang denkt. Het is haar menens met de ‘Asylwende’, de ommekeer in de asielpolitiek. Ze voelt zich geruggensteund door wat er onder de mensen leeft. Uit verschillende opiniepeilingen blijkt dat bijna twee derde van de Duitsers, en niet enkel die in Beieren, het migratiebeleid van Merkel verwerpt.

Duidelijk signaal ​

De moord op het veertienjarige Duits-joodse meisje Susanna F. door een Iraakse vluchteling is voor vele gewone burgers de druppel geweest die de emmer van onvrede heeft doen overlopen, zeker toen bekend werd dat het asielverzoek van de moordenaar twee jaar geleden al was afgewezen. Als er weer eens een bloedig incident het falende integratiebeleid illustreert, betuigt Merkel opnieuw haar medeleven. Maar dat overtuigt de mensen niet meer. Die willen een oplossing, en daar komt de CSU-minister nu mee voor de dag. Seehofer heeft van in het begin gemopperd over Merkels migratiepolitiek, maar hield zich tot aan de vorming van de federale regering vrij gedeisd. Sinds hij aan de hefbomen van de federale macht zit, hoeft hij het niet meer bij kritische woorden te laten. Zelfs als hij ontslagen wordt, denkt hij met zijn masterplan een duidelijk signaal naar de politiek en naar de bevolking te hebben gezet.

Voor Merkel gaat het ook om de macht: haar eigen macht, haar kanselierschap. Als de regering dan toch over twee weken zou vallen, gaan de liberalen of de groenen haar niet ‘depanneren’. De val van de regering betekent dan ook het einde van het Merkel-tijdperk. Nog is het niet zover. Merkel hoopt bilaterale akkoorden over de terugname van vluchtelingen te sluiten met bijvoorbeeld Griekenland en Italië, maar dat laatste land belooft een harde, zelfs onmogelijke noot om kraken te worden. Intussen tikt de tijdbom voort.

(Dit artikel verscheen ook op de webstek van De Tijd)