Van boekhandelaar tot bondskanselier?

Het lachen verging de Duitse christendemocraten (CDU en CSU) toen Sigmar Gabriel, voorzitter van de sociaaldemocraten (SPD), dinsdag aankondigde dat niet hij, maar Martin Schulz als kandidaat-kanselier de handschoen met Angela Merkel opneemt bij de Bondsdagverkiezingen van 24 september 2017. In een populariteitspoll van december laatstleden scoorde Gabriel niet zo hoog als Merkel (43% tegenover 57%), maar Schulz, de gewezen voorzitter van het Europees Parlement, deed het evengoed als de zetelende bondskanselier. Gabriel was zich bewust van zijn gebrekkige ‘Beliebtheit’ en deed daarom een stap terug ten voordele van Schulz die – en nu ook als nieuwe voorzitter – de SPD moet aanvoeren in de verkiezingsstrijd. Want zelfs als Schulz het niet haalt, zal hij al een grote overwinning hebben geboekt als hij de sociaaldemocratische partij uit het slop zou halen.

Baken

De SPD vecht op het ogenblik een ‘Existenzkampf’, een strijd om haar bestaan, uit. De eens zo machtige arbeiders- en later ‘volkspartij’ (omdat ze alle klassen aanspreekt) is de laatste jaren op haar retour. Als partner van de machtige christendemocraten binnen de Grote Coalitie boette ze aan scherpte in, verloor ze aan profiel. Van 40,9 % in 1998 zakte ze naar 25,7 % bij de laatste Bondsdagverkiezingen in 2013. Bovendien zijn er nog drie redenen waarom ze kiezers verliest. De vroegere sociaaldemocratische bondskanselier Gerhard Schröder had begin jaren 2000 zware hervormingen op de arbeidsmarkt doorgevoerd die veel mensen pijn deden, maar Duitsland macro-economisch er weer bovenop hielpen. Merkel plukte de vruchten van die hervormingspolitiek, de SPD kreeg het verwijt te horen haar eigen sociale principes overboord te hebben gegooid. Ook aan de Alternative für Deutschland (AfD) speelde de SPD kiezers kwijt die zich door het establishment in de steek gelaten voelen, en ook aan Merkel die omwille van haar vluchtelingenbeleid voor vele linksen veranderde in een vleesgeworden engel of zelfs in een baken van stabiliteit en democratie in een wereld waarin meer en meer autocratische heersers opduiken. Sigmar Gabriel kon het slechte tij voor de SPD niet keren, terwijl Merkel standhield – ondanks alle aanvallen van het afgelopen jaar – en haar populariteit zelfs weer zag toenemen.

Voetballer

De christendemocraten waren er dus gerust in dat de SPD onder Gabriel geen bedreiging vormde en zeker niet genoeg stemmen zou halen om een coalitie van Rot-Rot-Grün (met Die Linke en Die Grünen), de zogenaamde R2G, te smeden. Maar nu is er een kaper op de kust verschenen, de ringbaardige Martin Schulz. Als gewezen voorzitter van het Europees Parlement is hij niet verschrikkelijk bekend bij de Duitsers. Als nieuwe voorzitter van de SPD en als kandidaat-kanselier voor zijn partij mag hij wel verzekerd zijn van veel media-aandacht. Mensen die Merkel na twaalf jaar kanselierschap moe zijn, zouden wel eens gecharmeerd kunnen zijn door een man die langs de zijdeur binnenstapt in de arena van de binnenlandse politiek van de Bondsrepubliek.

Een merkwaardig en fascinerend man is hij zeker. Schulz werd op 20 december 1955 geboren in Eschweiler-Hehlrath, in de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Zijn vader was politieambtenaar en stamde uit een rood mijnwerkersmilieu, zijn moeder kwam uit een burgerlijk, christendemocratisch georiënteerd nest. Dat maakt dat Martin Schulz alleen al door zijn afkomst vertrouwd is zowel met een arbeiders- als met een grootburgerlijk milieu, en zowel kameraadschappelijk met de gewone man in de straat omgaan als met de ‘groten der aarde’ tafelen kan. Dat weerspiegelt zich ook in zijn passies: enerzijds voetbal en anderzijds literatuur en filosofie waarover hij heel wat boompjes kan opzetten. Als jonge man speelde hij een aardig potje voetbal tot hij een zware kwetsuur opliep. In die periode geraakte hij verslaafd aan de drank, maar hij wist zich daaraan te ontworstelen en is sinds 1980 geheelonthouder. Hij volgde een opleiding tot boekhandelaar, een beroep dat hij een aantal jaren als zelfstandige uitoefende. Tegelijk engageerde hij zich voor de SPD en werd op zijn 31e burgemeester van Würselen (bij Aken).

Duel

Bij de verkiezingen van 1994 voor het Europees Parlement (EP) werd hij verkozen voor de SPD. Vijf jaar later werd hij daar voorzitter van de 35-koppige SPD-fractie. Internationale bekendheid ervoer hij voor het eerst in 2003 toen hij in het EP een geestelijk duel uitvocht met de toenmalige Italiaanse premier Silvio Berlusconi. Een blad voor de mond neemt Schulz niet, ook niet in de confrontatie met de machtigen. Hij verweet Berlusconi de principes van de democratie en de rechtsstaat op de helling te zetten, en die reageerde daarop met de uitspraak dat Schulz de rol van kampbeul zou kunnen spelen in een geplande Italiaanse film over de naziconcentratiekampen. In 2004 werd Schulz gekozen tot voorzitter van de Europese socialistische fractie en in 2012 tot voorzitter van het Europees Parlement zelf (en in 2014 opnieuw). Schulz geldt als een ‘vulkanische’ persoonlijkheid die van de ene meeting naar de andere raast, graag vinnig debatteert, maar tegelijk ook als een ware ‘Schöngeist’ over literaire en filosofische werken kan uitweiden.

Troon

Alleen al door zijn fulminante persoonlijkheid vormt hij het tegenbeeld van Merkel, de bedachtzame Mutti. Wat tegen hem spreekt, is dat hij geen ervaring met de binnenlandse politiek heeft. Als lid en voorzitter van het Europees Parlement vertoefde hij in de hogere regionen van de internationale politiek – hij werd wel eens de ‘Kissinger van Würselen’ genoemd –, maar als kandidaat-kanselier zal hij zich over alle mogelijke thema’s van binnenlandpolitieke aard moeten uitspreken. De kans is klein dat hij Merkel van de troon stoot, maar zoals gezegd: hij zou van de SPD weer een meer zelfbewuste partij kunnen maken, om het even of ze in een regeringscoalitie zit of op de oppositiebanken.

Foto: (c) Reporters

(Dirk Rochtus publiceerde in oktober 2016 het boek ‘Van Reich tot Republik. Nadenken over Duitsland vroeger en nu’ Hier te bestellen.)