Vergiftigde schenking van de ‘euro-kanselier’

Op 1 oktober is het precies 30 jaar geleden dat de sociaaldemocratische kanselier Helmut Schmidt ten val kwam. Zijn liberale coalitiepartner (FDP) was opgestapt en lonkte naar de christendemocraten (CDU/CSU). Met een ‘konstruktives Misstrauensvotum’ (een constructieve motie van wantrouwxen) stemden de parlementsleden van de ‘zwarte’ CDU/CSU en van de ‘gele’ FDP tegelijk voor een alternatieve kandidaat. Kohl moest nu de ‘Wende’, de ommekeer, waar maken. Ondanks zijn vaak bespotte afkomst uit de ‘provincie’ hield hij de blik gericht op het buitenland. Onder zijn kanselierschap (1982-1998) werd Duitsland herenigd en werd de basis gelegd voor de invoering van de euro en de uitbreiding van de Europese Unie (EU) naar de landen van het vroegere Oostblok. De euforie van die dagen is vervlogen. De EU en de eurozone zijn als een vergiftigde schenking van ‘euro-kanselier’ Kohl aan politieke erfgenamen die met euroscepsis en eurocrisis worstelen.

‘Zwarte reus’

In Duitsland wordt daarom veel aandacht besteed aan de start van het ’tijdperk-Kohl’. Op het eerste gezicht met niets dan positieve evenementen. Kohl is de enige oud-kanselier die nog bij leven een eigen postzegel krijgt, de CDU organiseert een grootse viering in Berlijn en er verschijnt van de hand van de bekende historicus Hans-Peter Schwarz een biografie, wel 1000 bladzijden dik, over de ‘zwarte reus’. Kohl imponeerde niet enkel door zijn grote gestalte, maar ook door zijn visie op Europa die hij er met de nodige ‘Wille zur Macht’ doordrukte. Maar wie verder kijkt, merkt hoe politici en analisten zich afvragen of de wortel van het kwaad niet schuilt in het beleid van Kohl.

Europeeër

Tijd en plaats kneedden Kohl tot overtuigd Europeeër. Als jonge kerel (‘Jahrgang 1930’) ging hij door de totalitaire leerschool van het nationaalsocialisme. In het krijgsgewoel verloor hij zijn oudere broer. ‘Vrijheid en nooit meer oorlog’ kleurden zijn visie op Europa, net zoals zijn geboortestreek, de Palts, aan de grens met Frankrijk. Net dit laatste maakte hem volgens Thomas Schmid tot gijzelaar van de Frans-Duitse vriendschap met twee negatieve uitwerkingen hiervan op Europa (Die Welt, 5 sept.). Kohl stemde in met de benoeming van Jacques Delors tot voorzitter van de Europese Commissie. Volgens Schmid een Fransman die centralistisch dacht en de Europese Gemeenschap met zoveel bevoegdheden wilde optuigen dat het principe van de subsidiariteit, een beslissingsbeleid op een zo laag mogelijk niveau, eronder leed. Tegelijk zou een Karolingisch Europa rond de Frans-Duitse kern het ontstaan van een veelzijdig Europa met andere kernen, rond nieuw EU-lid Polen bijvoorbeeld, verhinderen.

Soevereiniteit

Ook de aanpak van de eurocrisis is niet los te denken van Kohls beleid. Door het oplossen van de D-Mark in de euro van hem gedaan te krijgen wist Frankrijk de Duitse dominantie in Europa te breken en het hoederschap van de Bundesbank over muntstabiliteit te ontkrachten – Jacques Attali, adviseur van Mitterrand, noemde de Duitse munt de ‘atoombom van Duitsland’. Volgens oud-politicus Kurt Biedenkopf is Kohl medeschuldig aan de eurocrisis. Tijdens de onderhandelingen over het stabiliteitspact zou het al snel duidelijk geworden zijn dat de meeste landen ‘een strikte spaarpolitiek en begrotingsdiscipline als inmenging in hun nationale soevereiniteit afwezen’ (Die Welt, 2 sept.). Kohl verdedigt zich met de woorden dat het stabiliteitspact nooit had mogen worden aangetast – dat gebeurde onder rood-groen in Duitsland in 2003 – en dat hij zelf Griekenland zonder structurele hervormingen nooit had laten opnemen in de eurozone.

Aanval

Datzelfde Griekenland is nu een splijtzwam voor de twee Duitse christendemocratische partijen, de CDU en de Beierse zusterpartij CSU. Daags nadat Angela Merkel (CDU) de Griekse premier haar vertrouwen toezegde, verklaarde Alexander Dobrindt, secretaris-generaal van de CSU, Griekenland al in 2013 buiten de eurozone te zien. Wat als een aanval op Merkel gold, was voor de Beierse christendemocraten de aanzet van hun campagne voor de deelstaatverkiezingen in september 2013. Ze vrezen immers de Freie Wähler, een rechts-populistische partij die zich kant tegen de EU als ‘Schuldenunion’.