Verkiezingen in de schaduw van het coronavirus

Vrijdag 21 februari vonden er in Iran parlementsverkiezingen plaats. In normale omstandigheden zouden die het Iraanse nieuws overheersen. De Islamitische Republiek pakt graag groots uit met verkiezingen. Er zijn televisiedebatten, verkiezingsmeetings, kandidaten gaan van deur tot deur om kiezers aan te spreken. Op verkiezingsdag zie je traditioneel lange rijen aanschuiven aan de kiesbureaus. Het ziet er voor westerlingen allemaal heel herkenbaar uit. Wanneer iemand de legitimiteit van het regime in vraag stelt, verwijzen Iraanse politici graag naar de traditioneel hoge opkomst bij verkiezingen.

Weinig enthousiasme

Maar democratisch zijn deze verkiezingen allerminst. Enkel kandidaten die goedkeuring krijgen van de ‘Raad der Hoeders’, mogen aan de verkiezingen deelnemen. De helft van de leden van deze raad zijn geestelijken, die worden aangeduid door Opperste Leider Ali Khamenei. De andere helft bestaat uit juristen, benoemd door het hoofd van de rechterlijke macht, die op zijn beurt zelf benoemd werd door de Opperste Leider.

Maar het enthousiasme voor deze verkiezingen was laag. De economische ellende, het uitblijven van hulp voor slachtoffers van aardbevingen en overstromingen, de aanhoudende stroom van corruptieschandalen, het bloedig neerslaan van de protesten in november en de leugens rond het neerhalen van het Oekraïense vliegtuig: het maakt dat veel Iraniërs hun geloof in het politieke systeem volledig hebben verloren. Bovendien schrapte de Raad der Hoeders deze keer extra streng. Zowat elke hervormingsgezinde kandidaat, waaronder ook zittende parlementsleden, werd van de kieslijsten geschrapt.

Laagste opkomst ooit

President Rouhani, die zelf tot de hervormers wordt gerekend, bleef toch nadrukkelijk de bevolking oproepen om zeker te komen stemmen. Tevergeefs. De officiële opkomst bedraagt 42%. Naar Iraanse normen is dat barslecht. De laagste opkomst ooit in de Islamitische Republiek. En het is twijfelachtig of het officiële cijfer klopt. Op basis van voorlopige cijfers, werd de opkomst zaterdag nog op 25% geschat.

Iran kent geen opkomstplicht. Toch is het niet geheel vrijblijvend om niet te komen stemmen. Bij iedere verkiezing wordt een stempel geplaatst op je geboortecertificaat. Wie solliciteert bij de overheid, moet dat geboortecertificaat voorleggen. Wanneer daar enkele verkiezingsstempels ontbreken, kun je maar beter met een goede uitleg voor de dag komen.

Geruchten van de vijand

In zijn speech na de verkiezingen had Opperste Leider Khamenei meteen ook een verklaring voor de lage opkomst: de vijand heeft mensen schrik aangejaagd met valse geruchten over het coronavirus, waardoor ze thuis bleven. Na weken van ontkenning moest de overheid twee dagen voor de verkiezingen toegeven dat het coronavirus Iran had bereikt, en dat reeds twee patiënten waren overleden. Op zondag stond de officiële dodentol op acht, met 43 besmette patiënten, waaronder verschillende artsen en verplegers. Eén van die 43 is districtsburgemeester in Teheran.

Begin februari circuleerden er op het Internet al berichten over coronavirus patiënten in Iran.  Uit verschillende steden kwamen beelden van medisch personeel in beschermende kledij. De overheid ontkende echter met klem. Enkele weken geleden schonk Iran een lading mondmaskers aan China. Vandaag heeft Iran zelf een nijpend tekort aan mondmaskers.

Onbetrouwbare cijfers

Misschien waren de geruchten begin februari inderdaad vals. De Iraanse overheid is intussen op zoveel leugens betrapt dat quasi niemand in het land nog geloof hecht aan officiële verklaringen. Hoe harder iets wordt ontkend, hoe zekerder veel Iraniërs worden dat het toch waar moet zijn. Wanneer de overheid met cijfers komt, neemt amper iemand die nog serieus. Of het nu gaat over economische statistieken, verkiezingsresultaten, aantallen arrestaties of ziektegevallen: er worden altijd vraagtekens bij geplaatst. De grens tussen feiten en fabels vervaagt. Bij gebrek aan transparantie, en aan onafhankelijke journalisten, krijgen complottheorieën vrij spel.

Vorige week circuleerde er een brief op sociale media, afkomstig van het ministerie van Binnenlandse Zaken en gericht aan het ministerie van Volksgezondheid. In de brief werd gevraagd om tot na de verkiezingen te wachten met het bekend maken van de coronabesmettingen. Het ministerie van Volksgezondheid zag zich genoodzaakt om te reageren, en deed de brief af als een vervalsing. Of de brief echt was of niet, zullen we vermoedelijk nooit met zekerheid weten. Al weten we intussen wel dat het ministerie van Volksgezondheid niet gewacht heeft tot na de verkiezingen om de besmettingen wereldkundig te maken.

De machteloze regering

Zondag raakte bekend dat de decaan van de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Qom in quarantaine werd geplaatst. Hij zou na contact met patiënten mogelijk besmet zijn. De man had zaterdag verklaard dat de situatie in Qom dramatisch was, dat de hele stad in quarantaine zou moeten worden geplaatst, maar dat de overheid dit had geweigerd, en dat hem was opgedragen om te verklaren dat de situatie onder controle was. Velen betwijfelen nu of de man echt ziek is, en beschouwen zijn quarantaine als een arrestatie om hem het zwijgen op te leggen.

Eind januari schortten heel wat landen hun vluchten naar China op. Ook de Iraanse regering verbood vluchten van en naar China. Toch bleef één Iraanse maatschappij gewoon vliegen: Mahan Air. Heel wat Chinese passagiers, die door de opgeschorte vluchten niet thuis raakten, vonden de weg naar Teheran. Ze vlogen er met Mahan Air naar huis. Minstens tot donderdag 20 februari gingen de vluchten van Mahan Air door, ondanks het verbod van de Iraanse regering. Mahan Air is eigendom van de Revolutionaire Garde. De Revolutionaire Garde staat onder rechtstreeks bevel van Opperste Leider Khamenei. Ze opereert als een staat binnen de staat en bouwde een heel imperium van bedrijven uit.

Geen algemene ziekteverzekering

Mogelijk zag Mahan Air een gat in de markt. Een commerciële opportuniteit, die te lucratief was om te negeren. Of misschien wou de Revolutionaire Garde China een vriendendienst bewijzen. De Amerikaanse sancties maken van China een belangrijke partner om de Iraanse economie in leven te houden. Wat ook de beweegreden was voor Mahan Air: de beelden van lange rijen Chinese passagiers aan de Mahan Air check-in balies, werden een pijnlijke illustratie van de onmacht van de regering-Rouhani.

Iran is geen ontwikkelingsland. Er zijn heel wat goede ziekenhuizen. De regering lijkt de situatie inmiddels ook serieus te nemen. Heel wat universiteiten en scholen worden gesloten, minstens tot begin april. Toch is er reden tot bezorgdheid. De ziekenhuizen concentreren zich in de grote steden. Buiten de steden is degelijke medische hulp niet altijd voorhanden. Ook kent Iran geen algemene ziekteverzekering. Wie een job heeft, is meestal wel verzekerd voor zichzelf en zijn gezinsleden. Wie niet verzekerd is, wordt enkel in het ziekenhuis opgenomen na betaling van een voorschot. Het valt dus te vrezen dat niet alle besmette patiënten zich bij een dokter zullen melden.