Verplichte nationale rouw

‘Laat Syrië met rust, denk aan Iran’, ‘Het geld voor de benzine is weg, het ging naar Palestina’, ‘Syrië is bankroet, waarom moet Iran betalen?’: het zijn maar enkele van de slogans die door betogers tijdens protesten in november 2019 tegen de regering in Teheran werden gescandeerd. Iran spendeert een fortuin aan het in stand houden van zijn regionale invloed. Qasem Soleimani was het symbool van deze export van de Islamitische Revolutie.

Beschermer van het land

Op basis van bronnen binnen de Iraanse regering, schat het persbureau Reuters het aantal doden dat tijdens deze protesten viel, op 1.500. In december werden in verschillende rivieren lichamen gevonden van demonstranten, velen met de handen op de rug gebonden, geëxecuteerd na hun arrestatie door de Revolutionaire Garde en haar Basji milities. Ouders, die een begrafenis of herdenking voor hun overleden kind wilden organiseren, werden gearresteerd. Families die hun eigen kind, broer of zus niet konden begraven, worden nu verwacht deel te nemen aan de begrafenis van Qasem Soleimani: generaal van de Revolutionaire Garde.

Het grootste deel van zijn militaire carrière bleef Soleimani vrij onbekend. Pas tijdens de Syrische burgeroorlog trad hij volop in het voetlicht. In de Iraanse propaganda was Soleimani plots overal. Als militaire held, als vrome gelovige, en als vriendelijke opa die eten uitdeelt aan Syrische kinderen. Maar hij bereikte pas echt de status van een superheld in 2014. Islamitische Staat liep toen grote delen van buurland Irak onder de voet. Ten noorden van Bagdad kwam zelfs de Iraanse grens stilaan in zicht.

Controversiële figuur

Soleimani, zijn Quds eenheden, en hun Iraakse bondgenoten, speelden een belangrijke rol in het stoppen van het IS-offensief. De Iraanse propagandamachine draaide op volle toeren om dat te benadrukken. De beelden van Soleimani aan het front werden eindeloos herhaald. Soleimani werd de man die verhinderd had dat IS Iran binnenviel. Zo’n IS-invasie was nooit een echt realistisch scenario. Het grensgebied is bergachtig, en sterk gemilitariseerd. Maar in de propaganda werd Soleimani de superheld die eigenhandig de barbaren had gestopt, en het land had gered.

Die heldenstatus maakte sommige Iraanse politici zenuwachtig. Het Iraanse regime is een krabbenmand. De inlichtingendiensten, de Revolutionaire Garde en de regering: ze zijn constant verwikkeld in een strijd om macht en economisch gewin. Het gerucht deed de ronde dat Soleimani wel eens presidentskandidaat zou kunnen worden. Aan Europese politici vertelde een Iraanse delegatie dat de EU dringend moest helpen om de Iraanse economie weer op de rails te krijgen. Als dat niet lukte, zou Soleimani de publieke onvrede aangrijpen om een staatsgreep te organiseren tegen de regering-Rouhani.

De Iraanse inlichtingendiensten waarschuwden dat het beeld van Soleimani als leider van de sjiitische milities, gecombineerd met de wreedheden die deze milities begingen tegen Iraakse burgers, op termijn zou leiden tot sterke anti-Iraanse gevoelens in Irak. Soleimani’s echtgenote werd vernoemd in een groot corruptieschandaal. Ook doken er documenten op over de Iran-Irakoorlog in de jaren ‘80. Soleimani stuurde toen bewust duizenden soldaten de dood in, op missies die geen enkele kans op slagen maakten. Hij was in Iran dus wel een held, maar toch ook een controversiële figuur.

Nationale rouw

Maar een dode generaal zal geen coup meer plegen en geen presidentskandidaat meer zijn. Onder politici hoor je vandaag dan ook niets dan lof voor Soleimani. Het regime doet er alles aan om het volk te verenigen achter deze nieuwe ‘martelaar’. Over heel Iran werden massale begrafenisstoeten georganiseerd. De beelden werden massaal door westerse media overgenomen. Maar rouwt het volk nu echt? Sommigen zeker. Het regime heeft nog steeds aanhang, en veel Iraniërs zijn oprecht dankbaar voor Soleimani’s rol in het stoppen van IS.

Maar er is ook een andere kant, die in het Westen onderbelicht blijft. Soleimani is het symbool van de Iraanse agressie in de regio, een agressie die Iran ontzettend veel geld kost, en die van het land een internationale paria heeft gemaakt. Hiervoor wordt hij door veel Iraniërs ook gehaat. Hier en daar zie je dan ook ‘Bedankt Trump!’-boodschappen in graffiti of op sociale media.

Intimidatie werkt

Wie voor de overheid werkt, moet met zijn hele gezin deelnemen aan de optochten. Wie afwezig is, wordt ontslagen. Scholen nemen met hun leerlingen deel. Een ambtenaar die ik goed ken, verwondde zichzelf. Hij probeerde zo een doktersattest te bekomen, waardoor hij zou kunnen thuisblijven. Mensen worden vanuit het hele land met bussen van de ene optocht naar de andere gevoerd. Een buschauffeur vertelde me dat hem was gevraagd om op de hoofdwegen te blijven. Zeker in gebieden waar de protesten in november hevig waren, was het risico te groot dat bussen op kleinere wegen met stenen zouden worden bekogeld.

Deelname aan de nationale rouw wordt ook buiten de optochten afgedwongen. Winkels worden verplicht een foto van Soleimani aan het raam te hangen. Mensen worden op straat tegen gehouden en moeten hun GSM laten doorzoeken. Heb je VPN software geïnstalleerd? Wat zijn je sociale media accounts? Schreef je iets negatiefs over Soleimani? Het lijkt een zinloze zoektocht naar een speld in een hooiberg, maar als intimidatie werkt het wel. De politie viel ook binnen op een trouwfeest, en arresteerde het bruidspaar. Feesten mag niet tijdens de nationale rouw.

Een ongeluk komt nooit alleen

Dinsdag, op de begrafenis in Kerman, stroomde een te grote massa toe op het plein. Mensen raakten vertrappeld. Er vielen minstens 200 gewonden en 50 doden. Enkele uren voordien had een fotograaf op zijn Instagram-account gewaarschuwd dat de amateuristische organisatie tot ongelukken zou leiden. Hij ging naar huis, schreef hij, want hij wou geen foto’s nemen van lijken wanneer het mis zou gaan. De man werd opgepakt, en wordt er nu van verdacht zelf verantwoordelijk te zijn voor het drama. Hoe kon hij anders voorspellen wat er zou gebeuren?

Enkele uren later, in de nacht van dinsdag op woensdag, kort nadat Iran raketten afvuurde op Amerikaanse doelen in Irak, sloeg het noodlot opnieuw toe. Een Oekraïens passagiersvliegtuig vatte vuur en stortte neer. Het was kort daarvoor in Teheran opgestegen. Alle 176 inzittenden kwamen om. Op de bemanning na, zijn de slachtoffers quasi allemaal Iraniërs, waarvan een zestigtal ook de Canadese nationaliteit hadden. 138 van de inzittenden waren onderweg naar Canada. Canada, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zeggen over betrouwbare informatie te beschikken dat Iraans luchtafweer het vliegtuig (vermoedelijk per ongeluk) neerschoot.

Noot van de redactie: Dit stuk werd geschreven en ingepland voor 11 januari 2020, de dag waarop het Iraanse regime publiekelijk toegaf de Oekraïense boeing per ongeluk te hebben neergeschoten. Inmiddels zouden er volgens meerdere nieuwskanalen protesten zijn uitgebroken tegen de regering naar aanleiding van het neerhalen van het vliegtuig.