VN-resolutie Oekraïne is diplomatiek toneelspel

De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties stemde over een resolutie over Oekraïne. Ondanks de overweldigende meerderheid is de VN-resolutie niet bindend en al evenmin afdwingbaar. Eigenlijk is het een symbolische actie. Een stukje diplomatiek theater. Propaganda, maar zeer leerzame propaganda voor wie geïnteresseerd is in geopolitiek.

Pr-functie

Woensdag besprak en stemde de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties over een ontwerpresolutie die de inval in Oekraïne door Rusland veroordeelt. Het ontwerp is vergelijkbaar met de resolutie die vorige week door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties werd tegengehouden door de veto’s van Rusland en China. Het Journaal van zeven uur bracht de stemming met veel aplomb, maar zei er niet bij dat de resolutie puur symbolisch was.

Premier Alexander De Croo presteerde het zelfs in Terzake te beweren dat die stemming secretaris-generaal António Guterres een instrument in de hand geeft. De Portugese socialistische oud-minister Gutteres mag dan een heel ronkende titel hebben, eigenlijk is hij een politiek benoemde ambtenaar met een pr-functie voor de VN.

Tegenstemmen en onthoudingen

Dit keer stemden 141 landen voor de resolutie en vijf tegen. 34 van de 193 leden van de Organisatie van de Verenigde Naties onthielden zich. De tegenstemmers waren Wit-Rusland, Eritrea, Noord-Korea, Syrië en Rusland zelf, uiteraard. Stuk voor stuk kampioenen van de mensenrechtenschendingen.

Anders dan bij de Veiligheidsraad onthield communistisch China zich nu van stemming, tezamen met een hoop communistische regimes zoals Cuba, Laos, Nicaragua of Vietnam. Afrikaanse staten, waar de Russische huurlingen van onder andere Wagner actief zijn — zoals de Centraal-Afrikaanse Republiek, Burundi, Oeganda, Tanzania en Zimbabwe — onthielden zich van hun stem. Dit was omdat een tegenstem de ontwikkelingssteun uit de democratische landen die voorstemden, in gevaar zou brengen. Irak en Iran onthielden zich om diverse redenen van hun stem. Ruslands buurland Mongolië koos ook voor onthouding, uit beleefdheid. Zuid-Afrika, met het communistische ANC aan de macht, onthield zich allicht uit nostalgie.

Een fraaie verzameling van een paar dozijn corrupte en totalitaire regimes dus die zich van stemming onthielden. Bijna stuk voor stuk internationale paria’s. De kernmogendheden India en Pakistan onthielden zich ook van stemming, wat in het geval van India vooral te maken heeft met de militaire leveringen waarvoor het al decennia afhankelijk is van Rusland.

Ruslands bondgenoten onthielden zich

Veel interessanter vanuit geopolitiek opzicht is de onthouding van Kaukasische en Euraziatische landen. De onthouding door het Europese christelijke land Armenië lijkt misschien een vreemde zaak. Daarvoor is een goede reden: Armenië zit in een militair bondgenootschap met Rusland, mede vanwege het eindeloze conflict met Azerbeidzjan en Turkije. De regering in Jerevan vergeet nooit dat Turkije zelfs troepen leverde in de conflicten in de Armeense enclave Nagorno-Karabach (met het door Armenië gecontroleerde rompstaatje Artsach). De Turken (onder wie de Azeri’s) zijn de aartsvijanden van Armenië. Dit komt onder andere doordat de regering in Ankara nog steeds de Armeense genocide in 1915 ontkent. Vorig jaar kwam het in Nagorno-Karabach nog tot een bloedig gewapend treffen.

De Collectieve Veiligheidsverdragsorganisatie (CVVO of CSTO) telt daarnaast Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan, die zich trouwens ook onthielden. Dit terwijl het enige andere lid — namelijk Wit-Rusland — dus tegenstemde. De CSTO is de opvolger van het Warschaupact, met dat verschil dat lidmaatschap vrijwillig is. (Het Warschaupact was de enige intergouvernementele organisatie in de geschiedenis waar lidmaatschap niet vrijwillig was.) Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ontstond de CSTO in 1992 en omvatte lidstaten van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten en een aantal andere voormalige Sovjetrepublieken.

Het recente militaire ingrijpen van Rusland tijdens de machtswissel afgelopen januari in Kazachstan gebeurde trouwens onder CSTO-vlag. De onthouding door de meerderheid van CSTO-lidstaten is dan ook een teken aan de wand dat zelfs de autoritaire regimes binnen die club zeer weigerachtig staan tegen de inval in Oekraïne.

Ander militair bondgenootschap

Nadat Georgië, Oezbekistan en Azerbeidzjan in 1996 uit de CSTO stapten, vormden ze met Oekraïne (dat nooit lid was van de CSTO) een eigen militair bondgenootschap. Die tegenhanger binnen de regio is de militaire verdragsorganisatie GUAM (Georgië, Oekraïne, Azerbeidzjan en Moldavië).

Alle lidstaten van GUAM verloren grondgebied aan Rusland of door Rusland gesteunde separatisten. Die door Rusland gesteunde separatistische gebieden Abchazië, Zuid-Ossetië, Artsach en Transnistrië erkenden bijvoorbeeld de Oost-Oekraïense Russische volksrepublieken Donetsk en Loehansk. Vooral Armenië zit nu door de CSTO en de pijnlijke situatie in Artsach met handen en voeten gebonden aan Rusland. Toch onthield Jerevan zich van stemming, wat gerust markant kan worden genoemd.

Mislukte instellingen zonder macht

Waarom zijn die hele stemming en resolutie diplomatiek theater? Dit vergt een microcollege internationale instellingen. Een intergouvernementele organisatie (IGO) zoals de VN, de NAVO of de EU beantwoordt aan een aantal kenmerken. De definitie op basis van het Verdrag van Wenen die ik in mijn colleges gebruik, somt die kenmerken op.

Ten eerste heeft een IGO een rechtspersoonlijkheid (ontleend aan de rechtspersoonlijkheid van de lidstaten), ten tweede valt ze onder internationaal recht, ten derde is het lidmaatschap vrijwillig, ten vierde is de organisatie permanent en niet tijdelijk, ten vijfde heeft ze een secretariaat (vandaar de secretaris-generaal), en ten slotte, ten zesde, is er een vergadering of raad voor overleg (soms beide, zoals bij de VN en de EU). Meestal is er ten zevende ook een gerechtshof dat toepassing van de verdragen moet toetsen.

Wat dit betreft is de Organisatie van de Verenigde Naties opgedeeld in vijf hoofdorganen. Dit zijn de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad, de ECOSOC (Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties), het secretariaat en het Internationaal Gerechtshof. De meeste van die hoofdorganen en de soms honderden commissies of organisaties eronder, zijn mislukte instellingen zonder macht. Vaak moeten zij voor eigen inkomsten zorgen en bij bedrijven, regeringen en ngo’s bedelen. De bijdragen van de lidstaten gaan vooral naar het secretariaat, de huisvesting in New York en Genève, en de vergaderingen van de Veiligheidsraad en Algemene Vergadering.

Speeltuin voor ngo’s

De Veiligheidsraad heeft als taak het waarborgen van internationale vrede en veiligheid, het voordragen van nieuwe VN-leden en het goedkeuren van wijzigingen in het VN-Handvest. De bevoegdheden zijn het opzetten van vredesoperaties, het vaststellen van internationale sancties, het autoriseren van militaire actie en bindende resoluties over lidstaten uit te vaardigen.

Daarmee is de Veiligheidsraad het enige VN-orgaan met echte bevoegdheid. Het Internationaal Gerechtshof is het tweede hoofdorgaan met afdwingbare bevoegdheid (op basis van het internationaal recht). Al de rest is diplomatiek en politiek theater of een baantjesmachine. ECOSOC is een speeltuin voor ngo’s, bedrijven en arme niet-westerse lidstaten.

Komedie

Het enige wat het secretariaat, ECOSOC en de Algemene Vergadering te bieden hebben is het prestige van de Verenigde Naties. Door het logo van de VN te kleven op een klimaatrapport krijgt het media-aandacht, zichtbaarheid en geloofwaardigheid. Een speech voor de Algemene Vergadering levert thuis anderhalve minuut in het Journaal op. De nationale en internationale media spelen die komedie vrolijk mee. Dat die algemene vergadering zelfs niet eens een nieuw lid van de Verenigde Naties kan voorstellen of niet eens bindende resoluties kan stemmen, spreekt boekdelen.

De wildgroei van gesponsorde en gesubsidieerde VN-rapporten uit commissies of instellingen binnen het VN-systeem, die vaak door tal van lidstaten zelfs niet erkend worden, zorgt niettemin voor verwarring. De nieuwsconsument krijgt immers steevast de ‘autoriteit’ ‘de Verenigde Naties’ voorgeschoteld. Lidstaten spelen dat spel dikwijls mee omwille van de media-aandacht en puur voor de zendtijd en krantenkolommen die het oplevert voor de betrokken ministers.

In het geval van de nieuwe resolutie heeft die stemming slechts één nut: die van barometer van de internationale relaties. Niet meer, niet minder. Al de rest is propaganda en snoeverij.