Volksverhuizing onder de loep

Oud-bondskanselier Helmut Kohl ging amper twee dagen na zijn biograaf heen. Professor Hans-Peter Schwarz die op 14 juni 2017 op 83-jarige leeftijd overleed, was een van de meest prominente politicologen en ‘Zeithistoriker’ van Duitsland. Hij behoorde met Kohl tot de generatie die de integratie van de Bondsrepubliek in de Westerse statenwereld had meegemaakt. Over die andere kanselier, Konrad Adenauer, die verantwoordelijk tekende voor de ‘Westbindung’ van het naoorlogse West-Duitsland, had Schwarz een monumentale tweedelige biografie geschreven. Volgens professor Ludger Kühnhardt van de Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn heeft ze meer bewerkstelligd dan menig monument of straatnaambord ‘om de nagedachtenis van de eerste kanselier van de Bondsrepubliek bij latere generaties wakker te houden’. Een stelling van Schwarz luidde dat de jonge Bondsrepubliek de ‘Westbindung’, de inkapseling in het Westen, de voorrang gaf op de vereniging van de twee Duitse staten. Kurt Schumacher, de eerste voorzitter van de naoorlogse SPD, ontwierp de magneettheorie waarvan de kern luidde dat een sterk West-Duitsland automatisch de DDR (het communistische Oost-Duitsland) zou aantrekken. De christendemocraat Konrad Adenauer geloofde meer in een ‘Politik der Stärke’ waardoor de Bondsrepubliek een sterkere onderhandelingspositie zou verwerven tegenover de Sovjet-Unie en de Oostblokstaten.

‘Een man van het boek’

Hans-Peter Schwarz was een meester van het woord, ‘ein Mann des Buches’ zoals Kühnhardt hem noemde. Hij schreef omvangrijke en toch altijd leesbare boeken over de grote figuren die het naoorlogse Duitsland vorm hebben gegeven: Adenauer, Kohl, en ook Axel Springer die als uitgever en mediamagnaat werd gehaat door de West-Duitse linkerzijde. Voor de loop van de geschiedenis was volgens Schwarz de rol van personen doorslaggevender dan die van structuren. Die idee kwam ook naar voren in het 844 bladzijden tellende werk ‘Das Gesicht des Jahrhunderts’ (1999) waarin Schwarz het psychologisch-politiek portret borstelde van de vele staatsmannen, dictators en generaals die hun stempel op de twintigste eeuw hebben gedrukt. Het is over ‘Die Rolle der Persönlichkeit im 20. Jahrhundert’ dat Hans-Peter Schwarz op 1 december 1999 een voordracht gaf voor mijn studenten in wat toen nog de Handelshogeschool Antwerpen heette. Ook dat was kenmerkend voor de warme, innemende persoonlijkheid van Schwarz: dat hij die professor was geweest aan beroemde universiteiten als die van Hamburg, Keulen, Bonn en Oxford, zich niet te goed vond om af te zakken naar een voor hem onbekende instelling in Vlaanderen.

Driest

Hans-Peter Schwarz was een public intellectual. Hij mengde zich graag in het publieke debat en deed dat voor het laatst met het boek ‘Die neue Völkerwanderung nach Europa. Über den Verlust politischer Kontrolle und moralischer Gewissheiten’ (Deutsche Verlagsanstalt, München 2017). De ondertitel ervan laat niets aan de verbeelding over. De massa-immigratie die sinds september 2015, op Europa afkomt, – in feite een ‘Völkerwanderung’ (volksverhuizing) – leidt tot een ‘verlies aan politieke controle en morele zekerheden’. Het spreidingsplan dat bondskanselier Angela Merkel voorstelde als een Europese oplossing noemde Schwarz ‘een tamelijk drieste poging om het geheel van EU-lidstaten mee te doen opdraaien voor een eigen, moeilijk te begrijpen fout’. De bescherming van de buitengrenzen van de EU en de bestrijding van de oorzaken van die massa-immigratie kon volgens Schwarz alleen maar lukken met een hervorming van het Europese asielrecht. Voor hem als verdediger van de natiestaat en Europa als statenbond (en niet als bondsstaat) hield dat concreet de overdracht van de vreemdelingenwetgeving naar de EU-lidstaten in.

Diagnosticus

Hans-Peter Schwarz was een ‘Zeitkritiker’, iemand die de politieke en maatschappelijke toestand kritisch ontleedde en stelling durfde in te nemen. Misschien werd hij in die houding gesterkt door de herinnering aan de man over wie hij in 1958 zijn doctoraal proefschrift had geschreven: Ernst Jünger. Vier jaar later verscheen het in boekvorm onder de titel ‘Der konservative Anarchist. Politik und Zeitkritik Ernst Jüngers‘.  ‘Conservatief’ zou ook Schwarz kunnen genoemd worden omdat hij geloofde in de waarden van de westerse samenleving, en in verbinding daarmee ‘anarchist’ omdat hij zichzelf trouw bleef als scherp diagnosticus van een woelige tijd.

portret Schwarz © www.br.de