Vuurwerk na de brand van Notre-Dame

In Nederland — en als Wikipedia het juist heeft ook in België — gaan generaals in het leger maar tot vier sterren. In Frankrijk is vijf of zes ook mogelijk. Neem de 71-jarige, gepensioneerde generaal Jean-Louis Georgelin: die heeft er vijf. Hij sloot zijn bijna 50 jaar in het leger af als stafchef, en was daarna zes jaar grootkanselier van de nationale orde van het Légion d’Honneur, de hoogste onderscheiding van Frankrijk. Deze grootkanselier draagt de officiële keten tijdens de ceremonie op een kussen, zodat de president die vervolgens de gelukkige om kan hangen. Inmiddels kreeg hij van president Macron persoonlijk een nieuwe opdracht: de wederopbouw van Notre-Dame in goede banen leiden.

Hoezo een generaal voor deze job? Wat weet zo’n ijzervreter van architectuur, of van de restauratie van historische monumenten? 

De zweep erover

Voor zowel de president als de niet minder ambitieuze burgemeester van Parijs — Anne Hidalgo, telt vooral dat het zaakje gedaan is vóór de Olympische Spelen van 2024 in Parijs. Echte experts in de restauratie van historische monumenten zijn zonder uitzondering van mening dat deze termijn gekkenwerk is, maar daar wordt niet naar geluisterd. Macron en Hidalgo zien in de Spelen genoeg reden om het herstel van Frankrijk’s bekendste en meest bezochte historische monument af te laten raffelen… 

Dan moet er wel de zweep over worden gelegd, en daarvoor leek de president een generaal blijkbaar de beste keus. Niet zomaar een generaal, maar zo ongeveer de grootste bullebak met vier sterren die in Frankrijk rondloopt. Eentje met ruime ervaring in gewapende conflicten: Ivoorkust, de Balkan, Afghanistan en Libanon. De generaal zelf ziet de reconstructie van Notre-Dame als een nieuwe mission de combat…

Buitenkansje

Het heeft er de schijn van dat de president de teloorgang van de kathedraal niet alleen als een drama zag, maar ook als een buitenkans om zijn naam te vereeuwigen door een renovatie met een sterk eigentijds accent af te dwingen. Daarbij gaat het vooral om de zogeheten flèche, de bijzondere houten torenspits midden op de kathedraal: een creatie van de beroemde 19e-eeuwse architect Viollet-le-Duc. Deze torenspits viel in het zicht van televisiecamera’s brandend naar beneden op straat, misschien wel het meest tragische beeld van dit drama. Voor de flèche  zou bijvoorbeeld een hypermodern object van roestvrij staal of titanium in de plaats kunnen komen. Zodat men over honderden jaren nog kan zeggen: dat moois hebben we aan president Emmanuel Macron te danken… 

Een technische en historisch verantwoorde reconstructie van de kathedraal lijkt hoe dan ook niet de eerste prioriteit van de president. Er werd al gesproken over een vijver, een park en wandelpaden op het dak van de oude dame, en over een waterval van dat dak naar het plaveisel. 

Twee dagen na de brand sprak eerste minister Edouard Philippe meteen over een internationale prijsvraag voor architecten — terwijl er genoeg in Frankrijk zijn die dit aankunnen. Daar hoorde niemand meer van, maar toen president Poetin vriendelijk de diensten van Russische experts aanbood — die een bijzondere naam hebben op het gebied van restauratie van historische religieuze objecten — wilde Macron daar niks van weten.

Noodwet

De president zat met een groot probleem: met de gangbare procedures zou er over vijf jaar waarschijnlijk nog niet eens zijn beslist over wat er precies met Notre-Dame gaat gebeuren. Daarom liet hij meteen via zijn meerderheid in de Assemblée een noodwet doordrukken die hem speciale bevoegdheden gaf, bijvoorbeeld om zonder overleg alle beslissingen te kunnen nemen over de reconstructie. 

Fransen zijn verslaafd aan opiniepeilingen, en zo bleek dat ondanks alle exotische plannen de bevolking in meerderheid voor een werkelijkheidsgetrouwe restauratie was van Notre-Dame; une rénovation à l’identique. Ook veel historici en architecten geven daar de voorkeur aan. Bovendien had 70% van de bevolking grote moeite met Macron’s noodwet.

Bezorgde experts

Dat deze president geen boodschap heeft aan wat het volk wil, weten we zo langzamerhand wel, maar nu blijkt hij zich evenmin iets gelegen te laten liggen aan de mening van terzake doorgestudeerde experts, als het hem niet uitkomt.

Zoals Notre-Dames eigen architect, Philippe Villeneuve, die na een carrière als expert in het restaureren van kastelen en andere klassieke gebouwen door heel Frankrijk heen, in 2013 werd benoemd tot hoofd-architect van het bureau voor Historische Monumenten, belast met deze kathedraal. Als kind bezocht Villeneuve al de kerken van Parijs met zijn ouders en hij zegt Notre-Dame als de eindbestemming te zien waar zijn hele carrière naartoe heeft bewogen. Het zal niet verbazen dat ook hij voorstander is van een historisch correcte reconstructie. Hij sprak kortgeleden in een interview zijn zorgen uit over de flèche, die dankzij de president en zijn noodwet zomaar sterk gemoderniseerde vormen zou kunnen aannemen.  

Villeneuve werd daarmee onbedoeld het lijdend voorwerp van een storm die is opgestoken in Frankrijk, na een hoorzitting in de Assemblée van de commissie van culturele zaken, over de voortgang van de restauratie van Notre-Dame. Generaal Georgelin was daar te gast. 

‘Ver van polemiek’

De generaal werd geconfronteerd met wat Villeneuve in de krant had laten optekenen over de vernietigde torenspits: dat hij hoopte op een exacte reconstructie. Eén zinsnede uit het antwoord van de gepensioneerde militair werd meteen groot nieuws: ‘dat Villeneuve zijn smoel moest houden.’ 

Om precies te zijn zei Georgelin: ‘Wat betreft de hoofdarchitect van historische monumenten die u zojuist aanhaalde: ik heb hem al meer dan eens gezegd — en zal dat blijven doen, qu’il ferme sa gueule, en dat we met beleid verder moeten gaan, zodat we in alle rust de beste keus kunnen maken voor Notre-Dame, voor Parijs en voor de wereld.’

Deze generaal, die behalve als ijzervreter en verstokte vrijgezel ook bekend schijnt te staan als een cultureel hoog ontwikkelde man, had in een eerder interview juist gezegd te hopen dat deze missie in alle rust zou verlopen, ‘ver van polemiek en met respectvol begrip voor elkaar.’ Dat lijkt inmiddels een gepasseerd station… 

Vuile werk

Georgelin heeft wel iets van een enforcer, ingehuurd door mafiabaas Macron voor het vuile werk: korte metten maken met iedere onwelvallige mening over dit project. En Georgelins ‘beste keus voor Parijs en de wereld’ is uiteraard die van de president: eigentijdse renovatie. Een president die in het verleden meer dan eens heeft laten weten dat Franse cultuur niet bestaat wat hem betreft. 

Politici buitelden over elkaar heen om de uitspraak van de generaal te veroordelen. Zelfs Franck Riester, Macron’s Minister van Cultuur, liet weten de woorden ‘niet acceptabel’ te vinden. Ik neem ieder wedje aan dat Riester’s dagen hiermee zijn geteld…

Modern, of waarheidsgetrouw?

Uiteindelijk draait alles natuurlijk om de vraag hoe het herstel van Notre-Dame zal worden aangepakt. Moet er iets moderns komen, een ‘geste contemporaine’, of moet de kathedraal zo waarheidsgetrouw mogelijk worden gereconstrueerd? Er is voor beide wat te zeggen. 

Als de Mona Lisa beschadigd zou raken, is er geen hond die het schilderij bij de restauratie een eigentijds tintje zou willen geven. Maar de Pyramide voor het Louvre valt wel bij bijna iedereen in de smaak — al was daar in het begin ook herrie over. 

Notre Dame is een monument uit de 13e eeuw, waar in de loop van de tijd al één en ander aan is toegevoegd, zoals de flèche  bijna 600 jaar later. Maakt dat de kathedraal vogelvrij? Wegen de nalatenschap van Macron en het vooral commerciële Olympische spektakel van 2024 zwaarder dan het behoud van Frankrijks belangrijkste erfgoed? Of moet je er niet te zwaar aan tillen en hoort dit gewoon bij het leven van een monument?

Het Amerikaanse filmtijdschrift Variety  meldt intussen dat er een Frans-Engelse coproductie op stapel staat: een miniserie over de brand van Notre Dame. Een titel is er nog niet, maar de producent zegt er dit over: ‘This dramatic series will tell the true story of what happened that devastating night, but it’s not just about the events of April 19. The series will tell a universal tale reflecting on the heart of a country’s culture and the inherent fragility of life itself.’

Als ik hem was, zou ik de huidige ontwikkelingen zeker even afwachten: een niet te versmaden aanvulling op het script…