Waarom geen referendum in Baskenland?

Er zijn verschillende factoren die elk afzonderlijk hun invloed hebben, en elkaar bovendien versterken: gebrek aan politiek leiderschap, botsende visies over het territorium en een verouderd discours.

Politiek leiderschap

In Baskenland zijn er vandaag maar twee grote Baskische politieke spelers: de bijna 120-jarige PNV en het jonge kartel EH Bildu. De eerste is dé Baskische machtspartij bij uitstek: geworteld en verankerd tot in de diepste vezels van de Baskische sociale, economische en politieke weefsels. Het is een centrum-rechtse christendemocratische partij. Haast alle Baskische politieke partijen die in de 20ste eeuw opgericht werden, hebben op één of andere manier hun oorsprong in de PNV. ETA ook trouwens.
EH Bildu is een kartel met als bekendste leden Sortu, Eusko Alkartasuna en Aralar. Sortu en Aralar stammen beide uit Herri Batasuna. Eusko Alkartasuna is een afsplitsing van de PNV in de jaren ’80. Het kartel bestaat nog geen vijf jaar. Zijn verkozenen zijn veelal nieuwkomers die recent hun eerste bestuurservaring opdoen en waarvan velen de eerste mandatarissen zijn voor de ezker abertzalea in tien jaar. EH Bildu is nog volop op zoek naar de juiste structuur. Wat zeker niet wegneemt dat dit kartel op lokaal en provinciaal niveau ondertussen het goede voorbeeld geeft.

Binnen de Baskische Autonome Regio (BAR) zijn beide formaties aan elkaar gewaagd qua politiek en maatschappelijk gewicht, maar geen van beide bevindt zich in de positie om de politieke leiding te nemen in een dynamiek om tot een referendum te komen.
Hier wringt al meteen het schoentje: de linkse patriotten hanteerden altijd het principe dat als er gestemd zou moeten worden over de toekomst van Baskenland, alle Basken in heel Euskal Herria dat moeten kunnen doen. Er zouden dan drie referenda georganiseerd moeten worden binnen de huidige structuren. Korte zijsprong: ook Spanje gebruikt dit als argument. Volgens Madrid moet heel Spanje kunnen stemmen in zo’n referendum. De PNV is niet geïnteresseerd in zo’n eengemaakt Baskenland. De partij hield het op de nationale feestdag bij de vraag naar een nieuw autonomiestatuut voor Euskadi.

Beide families delen het kenmerk dat de belangen van de eigen organisatie en structuren primeren op de belangen van de natie. Waarmee vooral bedoeld wordt dat als een burgerbeweging de hulp en steun wil van de partijpolitiek, er iets moet tegenover staan. Doorgaans in de vorm van gebondenheid, geld, stemmen en zo weinig mogelijk kritiek op de partij en haar leiders.

Hoewel zeker binnen de ezker abertzalea-beweging open debat gevoerd kan en mag worden, en zelfreflectie over de eigen structuren, strategieën en uitgangspunten, regelmatig onder de kritische blik gehouden worden, is dat uitzonderlijk voor de rest van het politieke toneel.
Daardoor ontbreekt het wat aan een volwassen politiek leiderschap, zoals we gezien hebben in Catalonië en Schotland. De Catalaanse partijen CiU en ERC hebben de basisbeweging financieel gesteund én konden felle kritiek verdragen. De SNP ging nog verder en gebruikte van in het begin professionaliteit als basiskenmerk van de hele campagne.

Als de Schotten merkten dat ze intern de nodige expertise misten, zochten ze die zonder omwegen buiten de partij, waarbij ze dan vaak beroep deden op partij-onafhankelijke experts. Dit gaf hun campagne een andere soort geloofwaardigheid en legitimiteit dan puur een ideologische. De SNP wist een evenwichtige mix van nationalistische gevoelens, het belang van het sociaal weefsel en economische belangen te presenteren om bijna de helft van de Schotse geesten en harten voor zich te winnen.

De Baskische politieke spelers zijn daar niet klaar voor. De PNV zit te vastgeroest in de eigen structeren, terwijl EH Bildu te jong is. Een variant van de VVB bestaat niet in Baskenland. De enige niet-partijpolitieke beweging die er is, is die van de ezker abertzalea. Maar omdat de leiders gekozen hebben voor de weg van de instellingen, moeten veel militanten hun draai nog terugvinden. Overigens, hun nummer 1, Arnaldo Otegi, zit nog steeds in de cel.

Territorium en gemeenschap

Een tweede knelpunt vinden we in de uiteenlopende visies over territorium en gemeenschap. Ludo Abicht leerde ons dat definities klaar en duidelijk op tafel leggen, van fundamenteel belang is in een goede bijdrage. Dat geldt zeker ook voor Baskenland. Spreken we over Euskal Herria, het Baskenland waarvan het noordelijke deel binnen Franse staatsgrenzen ligt en het zuidelijke binnen Spaanse staatsgrenzen, en dan daarbinnen nog eens opgedeeld is in de Baskische Autonome Regio en de Forale Gemeenschap van Navarra? Of hebben we het uitsluitend over de Baskische Autonome Regio, alias Euskadi?
Voor de linkse patriotten binnen het kartel EH Bildu is Euskal Herria de referentie. Voor de centrum-rechtse christendemocraten van de PNV is dat Euskadi. Noch binnen Euskal Herria, noch binnen Euskadi, is er een meerderheid van de bevolking voorstander van onafhankelijkheid. Van de cijfers van voorstanders in Schotland en Catalonië kunnen de Basken enkel maar dromen.

Van de vele karakteristieken die een natie kenmerken, is taal één van de meest duidelijke en belangrijke. Taal is een bindmiddel, een emancipatorisch instrument om te integreren in de samenleving waarin men zich bevindt. De taal waarin een volksbeweging zich uitdrukt en haar discours voert, verlaagt of verhoogt de drempel om toe te treden. In Schotland stelt dat probleem zich niet met Engels als voertaal. Catalaans en Spaans behoren tot dezelfde taalfamilie. Wie Spaans kent, heeft geen of weinig moeite om Catalaans te leren. Baskisch, daarentegen, is op dat vlak serieus benadeeld. De woordenschat, de uitspraak, de grammatica, zinsbouw… valt in niets te vergelijken met Spaans of Frans. Alleen in de provincie Gipuzkoa spreekt meer dan de helft van de bevolking Baskisch. In de rest van het territorium schommelt het cijfer tussen 10 en 30%. Kennis van het Baskisch is ook niet echt vereist om een job te zoeken, noch om in het dagelijkse leven beroep te doen op diensten allerhande. Een geboorteakte in het Baskisch is nog steeds een uitzondering, bijvoorbeeld. Migranten voelen op geen enkel moment de noodzaak om euskara te leren. Euskara leren en zich integreren in de Baskischsprekende gemeenschap, zoals ik gedaan heb, vraagt enorm veel individuele wil en veel tijd. Als dan net deze taal de inzet is van politieke strijd en in het dagelijkse leven niet gestimuleerd wordt en niet als volstrekt normaal beschouwd wordt, dan verbreedt dat de kloof tussen een Baskisch-sprekende minderheid met een niet-Baskisch-sprekende meerderheid, waarvan de meerderheid ook nog eens niet gewonnen is voor een onafhankelijke Baskische staat.

Van nationalistische argumenten naar democratische

Een derde factor gaat over de inhoud van het discours. Herinner u de evenwichtige mix van de SNP in haar discours. Met nationalistische argumenten alleen lukt het in deze 21ste eeuw niet om mensen warm te maken voor onafhankelijkheid. Er is een democratische legitimiteit vanwege de bevolking nodig. Dus meerderheid van de stemgerechtigde burgers. Wat uiteraard betekent dat wie deze steun wil, op zoek moet naar versterking buiten de traditionele kringen. Die nieuwkomers laten zich overtuigen door het belang van het sociaal weefsel en de economische belangen. Door de vorm en de kleur die men aan de structuur wil geven.
Er moet, kortom, bruggen geslagen worden tussen identiteit en maatschappijvisie.

Op dit vlak hebben de Basken nog een hele weg af te leggen. De PNV heeft zo’n campagne nooit nodig gehad. Op de PNV stemt men voornamelijk uit traditie, uit persoonlijk belang en uit carrièrisme. Het discours van de PNV is, tot op vandaag, regionalistisch en beperkt tot Euskadi. De verwijzingen naar Euskal Herria zijn er voor de schone schijn. De PNV is bij uitstek een legalistische partij. Net zoals de Spaanse politieke kringen, verschool de PNV zich achter ETA om beleidskeuzes te verantwoorden. Wanneer de Baskische lehendakari, Iñigo Urkullu, komt vertellen dat hij zich wil laten inspireren door de Schotten, probeert hij een graantje zichtbaarheid mee te pikken. Heel ernstig klinkt dat allemaal niet.

EH Bildu is, opnieuw, nog te jong. De ezker abertzalea heeft zich al voor een stuk weten te verbreden, maar mentaal zit men daar in een post-ETA-tijdperk. Hier mag in marge opgemerkt worden dat de repressie tegen militanten van de linkse patriotten niet is afgenomen. Er worden nog steeds mensen gearresteerd omwille van wat bij ons in Vlaanderen volstrekt normale en democratische activiteiten zouden zijn.
Het discours van de ezker abertzalea, en nu ook dat van EH Bildu, is altijd al een mix geweest van van nationalistische gevoelens, het belang van het sociaal weefsel en economische belangen. Plus internationale solidariteit. Alleen werd dit allemaal altijd genegeerd zolang de pistolen spraken. Telkens er een staakt-het-vuren was, kon er gepraat worden.

Gora Euskal Errepublika!
Bagoaz. Caminando hacia la independencia.

Deze drie factoren maken dat er in Baskenland op dit moment geen referendum kan georganiseerd worden. Men moet de weg er naartoe nog voorbereiden, en dat is nu net wat ze begrepen hebben. Daarom organiseert Independentistak, een wereldwijd netwerk van mensen die Baskische onafhankelijkheid steunen, op 12 oktober 2014 een nationale betoging in Bilbao voor de Baskische republiek. De slogan spreekt voor zich: onderweg naar onafhankelijkheid.

(c) Reporters