Uit een nieuwe berekening van de echte vervuiling en milieu-impact van warmtepompen blijkt dat warmtepompen veel vervuilender zijn dan gas- of mazoutketels. Het wondermiddel warmtepompen blijkt daarmee het zoveelste voorbeeld van groene alternatieven die gebaseerd zijn op het bewust negeren van een groot aantal milieufactoren om toch maar van fossiele brandstoffen af te geraken.

Nadat het Nederlandse vakblad Cobouw maandag de gegevens van de Nationale Milieudatabase (voor duurzaam bouwen) publiceerde schrok half Nederland toch wel even: warmtepompen zijn elf keer vervuilender dan een hoge-rendements-cv-ketel op gas. Het door politici en milieuactivisten gepropageerde wondermiddel ‘de warmtepomp’ zou op basis van die gegevens zelfs niet meer geïnstalleerd mogen of kunnen worden, maar daar paste men een mouw aan zodat het toch binnen het Bouwbesluit (de technische voorschriften en regels voor de bouwsector in Nederland) bleef. Vervelend detail is dat de Nederlandse regering de warmtepomp vanaf 2026 wou verplicht maken.

Wat is een warmtepomp? Het is een elektrisch apparaat dat warmte onttrekt aan de buitenomgeving en deze warmte naar binnen transporteert. In principe is een warmtepomp niet echt verschillend van een koelkast, diepvries of een airconditioning. Door koelmiddel in een pomp door een compressor te jagen (vaak door te verhitten) ontstaat warmte waarmee het water in de pomp verwarmd wordt.

Elektriciteit

Het belangrijkste argument voor de warmtepomp is dat het zonder aardgas werkt. Op elektriciteit. Bij voorkeur stroom van zonnepanelen. Het verkoopspraatje is dat zo de CO2-uitstoot nul is dankzij groene stroom. Met andere stroom dan van zonnepanelen – grijze stroom in het jargon – zou een warmtepomp nog steeds zuiniger zijn dan een gasketel voor de verwarming of koeling van een woning. Zo’n pomp zou een vijf keer hoger rendement hebben dan een hoge-rendements-gasketel. Dit rendement blijkt in praktijk echter nogal tegen te vallen. Bovendien veroorzaken veel warmtepompen ook geluidshinder.

Hoe verklaart de Milieudatabase dan dat warmtepompen meer dan tien keer vervuilender zouden zijn? Ten eerste omwille van de gebruikte materialen en in het bijzonder het koelmiddel. Warmtepompen werken met gassen (R410a, R32) of in het beste geval propaan. R410a is 2.000 keer erger als broeikasgas dan CO2. De klimaatimpact van R32 is dan weer 675 groter dan die van CO2. Die gassen hebben trouwens ook de vervelende eigenschap weg te sijpelen uit een pomp omdat de koperen buizen licht poreus zijn voor gas. Daarom moet om de paar jaar op elk koelsysteem gas bijgestoken worden.

Baksteen

De stichting Nationale Milieudatabase (NMD) berekende voor alle onderdelen van een nieuw te bouwen huis hoe belastend ze zijn voor het milieu. Ze doen dat voor elk materiaal van baksteen, beton, staal en glas tot de verwarmingsinstallatie. De NMD gaf al die materialen een score. De som van die scores is de ‘milieuprestatie van een gebouw’ (MPG). De Nederlandse overheid bepaalde dat een nieuw huis maximaal een MPG mag hebben van 0,8.

Het probleem zat hem in de berekeningen. Tot dusver berekende de NMD geen score voor koelmiddelen en elektronica van warmtepompen. Toen ze dat plots wel gingen doen, vielen de maskers af. De koelmiddelen blijken heel sterke broeikasgassen. Veel erger dan CO2. Warmtepompen zitten dus vol broeikasgassen. Dat is tijdens de levensduur van de warmtepomp geen probleem. Dat wordt een probleem na pakweg 15 jaar. Dat laatste is de geschatte levensduur van de warmtepomp. Gevolg: de NMD-berekeningen gaven de warmtepomp een zware ‘score’ qua milieu-impact. Het gevolg is dat een nieuwbouwhuis met een warmtepomp sowieso boven die maximaal toegestane MPG van 0,8 uitkomt. Een bouwvergunning is dan quasi onmogelijk.

Rendement

De aanhangers van warmtepompen verdedigden natuurlijk hun wondermiddel. Ze minimaliseerden meteen de milieu-impact. Zo zou er voor renovaties juridisch alvast geen probleem zijn. De Nederlandse wet (het Bouwbesluit) geldt enkel voor nieuwbouw. Dus die krijgen in de toekomst geen bouwvergunning meer, maar voor de rest is dat geen probleem. Ander argument van de warmtepompfanatici is het hoge rendement van de warmtepomp (waar men gemakshalve meestal het stroomverbruik vergeet mee te tellen omdat het zogezegd toch van zonnepanelen komt).

Wat moet men met de milieugegevens van de onafhankelijke rekenaars van de Nationale Milieudatabase (NMD)?

Eerst en vooral kunnen de Nederlanders niet onder het feit uit dat de warmtepomp eigenlijk veel zwaarder moet gaan meetellen in de berekening van de milieu-impact van een huis. De vraag is: hoeveel zwaarder? Zo zwaar dat nieuwbouw uitgesloten is met warmtepomp?

Voor andere Europese landen waar de warmtepomp ondertussen zwaar gepromoot werd door de overheid, zoals in Vlaanderen, stelt zich het probleem met bouwvergunningen niet. Wel stelt zich het probleem van de geloofwaardigheid en de legitimiteit van het subsidiëren van die vervuilende warmtepompen.

Op de schop

Als die milieuscore zo slecht is dan moet het subsidiëren en promoten van warmtepompen op de schop. Als de Nederlandse bouwmilieudata aangeven dat een warmtepomp goed is voor de helft van de toegelaten milieu-impact van een nieuwbouw (0,4 van de toegelaten 0,8 MPG) zal dat in Vlaanderen niet anders zijn. In de Nederlandse context vergeet men nog dat de Nederlandse minister onlangs nog aangaf, onder druk van de Europese Commissie, die maximum milieu-impact van 0,8 naar 0,5 te willen verlagen. Op zo’n moment is de milieu-score van een warmtepomp 80 procent van het totaal.

De Nederlandse overheid gaat naar eigen zeggen voorlopig geen rekening houden met de nieuwe zware milieuscore. Dankzij een tijdelijke ‘verrekening’ kan de bouwsector verder geplande warmtepompen blijven plaatsen en zullen overheden nog steeds bouwvergunningen en subsidies uitdelen.

Die zeer grote flexibiliteit steekt schril af tegen de strengheid wat betreft stikstof.

Bovendien is er een probleem dat nog helemaal niet meegerekend werd. Een nieuwbouw heeft immers geen levensduur van 15 jaar, maar van 75 of 100 jaar. Dat betekent dat tijdens de levensduur van een huis de initiële warmtepomp ministens vijf keer vervangen dient. Dus zou de milieuscore dus eigenlijk 6 keer moeten meetellen om eerlijk te zijn.

Kortom de warmtepomp is van een nieuw wondermiddel tot een nieuw probleem geëvolueerd dankzij halve waarheden en doeltreffende lobbying door bedrijven en milieuorganisaties.

Voor de Nederlandse overheid is het enige andere alternatief stoppen met het berekenen van de milieu-impact en stoppen met bouwvergunningen te koppelen aan die milieu-score. Voor andere overheden zoals de Vlaamse zou een bezinning over het subsidiëren en promoten van warmtepompen, thuisbatterijen, zonnepanelen, windmolens enzovoort uit een vaag besef van milieubewustzijn zich misschien stilaan opdringen. Meten is weten. Bij de warmtepomp vormt dat weten nu een serieus probleem.