Waterloo: de schuld van een Vlaming?

Jean-Baptiste De Coster was volgens de enen een charlatan en volgens de anderen een wonderbaarlijk figuur. Vandaag zijn de meeste historici het er echter over eens: de ‘Vlaams’ sprekende De Coster was de lokale gids van Napoleon in de buurt van Waterloo.

Ze spreken daar allemaal ‘Vlaams’

Dat De Coster geen Franssprekende was, bevestigde het foute beeld dat de keizer had over de regio waar hij zich bevond. Op 14 juni verzond hij een bericht naar zijn generaals: ‘De luitenant-generaals Reille, Vandamme, Gérard en Pajol (…) zullen indien mogelijk in de voorhoede officieren opnemen die Vlaams spreken, die de inwoners kunnen ondervragen en zo inlichtingen inwinnen.’ Op 18 juni, om zes uur ‘s ochtends, namen enkele Franse generaals een man met zich mee die op weg was naar de zondagsmis.

Jean-Baptiste De Coster werd geboren in Korbeek-Lo in 1762 en was dus een Brabander. Hij woonde in de tijd van de veldslag in Plancenoit en hield er klein cabaret op na in zijn hoeve, dichtbij de historische boerderij La Belle Alliance, de plaats waar de overwinnaars Wellington en Blücher ’s avonds op 18 juni elkaar de hand schudden. ‘Mijn goede vriend! Wat een geschiedenis!’, riep de oude Blücher daarbij uit, een Pruisisch understatement van jewelste.

Imbeciel of van slechte wil

Keuterboer De Coster werd door de Fransen opgevorderd om hun keizer te vergezellen en de weg te wijzen in de Waals-Brabantse regio. Pas wanneer Napoleon ergens rond tienen ’s avonds richting Charleroi op de vlucht sloeg, trok De Coster er ook op uit. Misschien ontglipte hij zelfs vroeger. De Franse apologeten van de keizer zouden later De Coster inroepen om het falen van hun halfgod te verklaren. Henri Housseye, de 19^de eeuwse  historicus en lid van de Academie française zou vrij vooringenomen in zijn Waterloo van 1899 noteren: ‘Zoals de lokale gewoontes het willen, was De Coster of imbeciel, of van slechte wil, en hij zou de hele dag foute inlichtingen geven.’ Onbetrouwbaar, achterlijk volkje daar in de Nederlanden. Dokter Augustin Cabanès, tevens journalist en auteur van verschillende historische werken, noteerde: ‘Decoster (sic), wat de koster betekent in het Vlaams, had, zoals men vertelt, niet alleen slechte informatie aan Napoleon gegeven, maar men moet er ook rekening mee houden dat hij heel slecht Frans sprak en het kan ook zijn dat zijn woorden niet goed werden begrepen.’

Een attractie

Naast het verhaal over de aambeien van de Franse keizer kan deze verklaring voor diens nederlaag – namelijk dat ‘het de schuld is van een Vlaming’ – wel tellen. Nochtans geven vele andere bronnen aan dat De Coster wel degelijk Frans sprak.

De jaren na de veldslag was hij een van de hoofdattracties en leidde hij een heleboel mensen rond op de velden om en rond Waterloo en hij wordt daardoor in verschillende dagboeken vermeld. De Britse auteur Stephen Weston schreef vol enthousiasme in zijn boek Two sketches of France, Belgium, and Spa: in two tours, during the summers of 1771 and 1816 hoe spannend het was om ‘de man te zien die Napoleon rondleidde en rondgeleid te worden door iemand die het allemaal hoorde, zag en kon navertellen’.  Sir Walter Scott, een groot liefhebber en verzamelaar van souvenirs in verband met de veldslag bij Waterloo, liet zich eveneens met plezier gidsen en het viel hem op hoe goed De Coster Frans sprak. Hij gebruikte hem als bron in zijn werken over Waterloo. Een Engelse kapitein en oud-strijder van de slag zou daarentegen opmerken dat ‘de verhalen van de gids De Coster weinig vertrouwen inboezemen’.

Wat er ook van zij, landbouwer en cabaretier De Coster had een mooie kostwinning gevonden. Naar verluidt erfden zijn nakomelingen in 1826 of 1827 zo’n slordige 300 000 franken. Niet slecht, voor een imbeciele en onbetrouwbare boer.

Afbeelding: Jean Baptiste De Coster, schets van J. G. Masquerier