We leren het nooit

Op 5 september 1906 publiceerden de Belgische bisschoppen bij monde van hun primaat, kardinaal Mercier, de Bisschoppelijke Onderrichtingen. Daarin stelden de kerkvorsten dat het Nederlands ongeschikt was voor het hoger onderwijs, waarmee ze de vernederlandseing van de Katholieke Universiteit in Leuven afhielden. Vrijheid van onderwijs primeerde, en dus ook de taalvrijheid in dat onderwijs. De overheid moest zich niet te veel bemoeien met de taal waarin dat onderwijs werd georganiseerd, zo vonden de bisschoppen, die overheidsinmenging vreesden. Vernederlandsing van het onderwijs in Vlaanderen – van lagere school tot universiteit – is gedurende lange tijd het strijdpunt geweest waarrond een breed gedragen Vlaamse beweging zich ontwikkelde.

Wie meent dat die strijd in 2017 gestreden is, is eraan voor de moeite. Vandaag opnieuw voert de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR), de instelling die de Vlaamse overheid adviseert in haar onderwijsbeleid, opnieuw een beleid van ‘taalvrijheid’. Niet dat het Nederlands nog ‘ongeschikt’ wordt genoemd. Dat zouden hoogleraren en beleidsmakers vandaag niet meer durven zeggen. Maar het Engels rukt sluipend op aan onze universiteiten en hogescholen. De slogan van de Thomas Morehogeschool zegt het al: ‘Expect More’, daarmee impliciet een waardeoordeel uitend over het Nederlands als onderwijstaal.

Intellectueel verzet 

Het is de verdienste van Antoon Vrints, hoofddocent nieuwste geschiedenis aan de Universiteit Gent, de ‘engelskiljonse’ kat de bel te hebben aangebonden. In een opiniestuk in Wetenschappelijke Tijdingen – het kwartaaltijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging – trekt hij van leer tegen het beleid van de Vlaamse universiteiten dat het Engels niet alleen op een piëdestal plaatst, maar bovendien ook stelselmatig meer ruimte geeft als onderwijstaal, ten koste van het Nederlands.

Vrints publiceerde vooral over de sociale geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, en Antwerpen tijdens het interbellum. Hij is ook redactielid van Wt en motiveerde onlangs zijn standpunten ook in een opiniebijdrage in De Standaard, samen met zijn Gentse collega’s Bruno De Wever en Gita Deneckere. De Leuvense prof. Philip Dutré, vicedecaan onderwijs van de haast volledig verengelste Ingenieurswetenschappen aan de KU Leuven, sloot zich impliciet aan op Twitter met het statement: ‘Graag ook duidelijke mening vd kandidaten ivm verengelsing hoger onderwijs. Willen we nederlands nu behouden, of niet?’

De proffen zien met lede ogen aan hoe alvast één van de twee kandiderende duo’s voor het rectoraat van de Universiteit Gent sterk inzet op verdere verengelsing. Daarmee de voorschriften van de VLOR ruim interpreterend.

Vandaag is het zo dat het aantal Engelstalige vakken in de bacheloropleidingen van 18,33% naar 50% wordt opgetrokken. De instructietaal in de masteropleidingen wordt vrijgelaten, wat de facto een keuze betekent voor de prestigieuze taal die het Engels is. Welke  vakken en welke opleidingen in het Engels ‘zouden moeten’ gegeven worden, daarin laat de VLOR de instellingen zelf over beslissen. Waardoor het aantal vakken die in het Engels worden gedoceerd, alleen maar toeneemt. Zelfs vakken die niet of amper door Erasmus- en andere buitenlandse studenten worden gevolgd. Komt daarbij dat als universiteit X opleiding A in het Engels organiseert, universiteit Y niet wil achterblijven, al stelt de VLOR dat er altijd één Nederlandstalige equivalente opleiding worden georganiseerd in Vlaanderen.

Pikorde

De ongelijke machtsverhouding tussen talen maakte dat in het verleden voor Frans werd gekozen, daar waar taalvrijheid bestond. Dat gold gedurende lange tijd voor het hoger onderwijs in Vlaanderen. Maar ook voor het lager en secundair onderwijs in Brussel, waar la liberté du père du famille ervoor zorgde dat kinderen en masse Franstalig onderwijs volgden, wat de sociale mobiliteit (uiteraard naar boven toe) van hun kinderen zou bewerkstelligen. Zou, want pas ‘door de creatie van een netwerk van eentalig Nederlandstalige scholen, keerde die trend en begon het Nederlandstalige onderwijs in Brussel aan zijn gestage opmars.’ Vandaag de dag geldt trouwens het omgekeerde in Brussel: wie zijn kinderen een betere toekomst gunt, kiest er voor Nederlandstalig onderwijs.

Hetzelfde doet zich dus vandaag voor met het Engels, stelt Antoon Vrints. Er is nu eenmaal een ongelijke taalhïerarchie. Dus ‘mensen leren talen van beneden naar boven in de pikorde’. En dus kiest Vlaanderen, wanneer het kan, voor het Engels. Niet in navolging van Nederland, waar die trend al langer duidelijk is – Peter De Roover publiceerde er als voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging in 1990 nog de brochure To the intellecuals of Zoetenaaie and Lootenhulle – over, maar op eigen initiatief, of minstens toch op initiatief van de engelskiljons die het beleid voeren in de Vlaamse hogeronderwijsinstellingen.

Worldish

Het bijkomende probleem bij de verengelsing van dat onderwijs, is dat vakken met een specifiek jargon en die veel nuance vergen – niet het minst bij de menswetenschappen – ook een uitstekende beheersing van dat Engels vergen. En die wordt verwacht van de vooral Vlaamse proffen, wier moedertaal het Nederlands is. De kwaliteit van hun Engels is ook niet altijd je dat, waardoor net nuances en jargon verloren gaan in wat de Nederlandse onderwijsfilosoof Ad Verbrugge pauper English noemt: ‘een zeer vereenvoudigde vorm met een beperkte zeggingskracht’. Britse taalkundigen doopten dat keuken-Engels een vijftiental jaar geleden Worldish of Globish (daarmee zeggend dat Engels als wereldwijde lingua franca het echte Engels als taal verarmt).

Wie dan toch onderwijs in het Engels wil organiseren, zou idealiteir moedertaalsprekers in huis halen. Het zou de Engelse taalkennis en -gevoeligheid van de studenten aan de Vlaamse universiteiten doen verbeteren. Je kunt je afvragen dat vandaag het geval is. 

Rechtvaardigheid

In het Gentse studentenblad Schamper stelt Ad Verbrugge voorts: ‘Al te vaak primeert aan de universiteit een neoliberale logica die studenten als consumenten ziet. En dat terwijl er vaak offers zijn gebracht om een bepaalde taal te installeren. Universiteiten (zowel Vlaamse als Nederlandse – red.) moeten onthouden waar ze vandaan komen.’

Antoon Vrints besluit zijn opiniestuk in Wt: ‘Wie pleit voor een verdere “versoepeling” van de taalregeling voor het hoger onderwijs, pleit de facto voor een snelle verengelsing van het hoger onderwijs’.

Tijd dus om beschermende maatregelen in te roepen voor het Nederlands als onderwijstaal, om ‘rechtvaardigheid op taalvlak’ te verzekeren. 111 jaar na de fameuze brief van de Belgische bisschoppen zouden we toch meer mogen verwachten, zeker van een Vlaamse regering waar N-VA dan wel niet de minister van Onderwijs levert, maar toch een serieuze stempel op het onderwijs wil drukken. 

Afbeelding: Propaganda-affiche voor de vernederlandsing van de Gentse rijksuniversiteit, 1911. (c) ADVN