De Duitse voetbalwende

Met enige vertraging pikken we nog even in op de dertigste verjaardag van ‘die Wende’, de val van de Berlijnse Muur en de éénmaking van Duitsland. De algemene teneur van internationale waarnemers over deze evolutie klinkt negatief. De nochtans door mij zeer gewaardeerde Engelse historicus Thimoty Garton Ash legde het er in De Standaard zelfs dik op: ‘Duitsland, doe eens iets anders.’

Mijn standpunt: de kinderen van de Wende hebben zowel het Duitse voetbal sinds de 21 ste eeuw veranderd als de samenleving verbeterd. Ik pleit hier voor ‘de Duitse voetbalwende als model voor België en Europa’.

Van 2014 tot 2018 droeg Duitsland de titel ‘Weltmeister’. De beste op het veld, inzake voetbalkunst. Frankrijk nam tijdens de Russia World Cup 2018 de scepter over maar Duitsland bleef wel ‘Weltmeister’ naast het veld. Inzake het maatschappelijke aspect van het voetbal.

Voetbalzomerdroom

Waarom was – en blijft –Duitsland op dat gebied ‘Weltmeister’? Het koestert een droom, een voetbalzomerdroom zoals de Wereldbeker van 2006 in eigen land werd omschreven: ‘ein Sommermärchen’. Met daarin denkers, dichters en fanfeesten. Duitsland is gids-, cultuur- en moederland van het voetbal geworden. De Deutscher Fussball-Bund (DFB) vaart sindsdien én dankzij Weltmeisterschaft 2006 op een duidelijk kompas.

De DFB heeft in zijn statuut het principe vastgelegd – als enige sportbond ter wereld – van het maatschappelijk verantwoord engagement: das Soziale Engagement. Voeg daar nog aan toe: een in enthousiasme badende voetbalatmosfeer, dankzij het concept van das Fanfest.Dat verklaart waarom de Duitsers ook ‘Weltmeister’ zijn buiten het veld: het sociale engagement, het feest van de fans. Voetbal, solidariteit, ambiance. Het is de Duitse zomerdroom van denkers en dichters.

Het WK van 2006 – Fussball-Weltmeisterschaft 2006 – vormt volgens sociologen een scharniermoment voor de Duitse samenleving. Het wordt gezien als een katalysator. Allereerst voor het land zelf: ‘die Welt zu Gast bei Freunden’. De wereld leerde het vriendelijke, gezellige Duitsland kennen. Het ondernemende, sociale en ecologische Duitsland. Het land der ideeën, in de ban van de bal, mét die bal als cultuurdrager.

‘Profifussball’ betaalt sociale zekerheid én floreert

Het jaarrapport van de Deutsche Fussball Liga (DFL) – de beroepsvoetbalafdeling dus – bezorgt interessante gegevens.

Zo draait ‘de firma’ meer dan drie miljard euro gemeenschappelijke omzet. Ook na het betalen van belastingen en sociale bijdragen aan de staatskas – samen goed voor bijna 1,2 miljard euro – schrijven alle achttien Bundesligaclubs zogenaamde ‘zwarte cijfers’ in. Over de eerste twee afdelingen gespreid, geldt dit overigens voor 36 clubs. Vergelijk dit even met financiële toestand van de Belgische competitie. Of bij nader inzien: doe dit toch maar niet — een mens wordt er ongemakkelijk van.

Daarnaast gaat het aantal arbeidsplaatsen in stijgende lijn: meer dan 53.000 verdienen hun brood rechtstreeks via de clubs en als de ‘omgevingsarbeid’ wordt meegeteld dan is de bedrijfssector ‘Profifussball’ goed voor om en bij de 165.000 werknemers. De 36 profclubs betekenen een ‘waardecreatie’ van 9% in de nationale economie. Het ‘System Profifussball’ brengt voor 6,1% bijdrage aan het bbp en betaalt 3% aan belastingen; meer dan 2,5 miljard euro.

Ten slotte zet het ‘Profifussball’ zélf een rem op de financiële uitspattingen: de lonen van spelers & coaches liggen gemiddeld rondom de 32%. Wie zoals ik zelfs maar een beetje kan rekenen, begrijpt: een derde van het totaalbedrag van de uitgaven. In Spanje, Italië, Frankrijk en Engeland schommelt dat tussen 40% en 80%.

Bundesligamodel gezondste ter wereld

Opvallend gegeven én ondenkbaar in België: de DFL functioneert écht als bindmiddel tussen de 36 clubs én tussen de eerste en tweede Bundesliga. Bovendien opereert ze vanuit globale belangenbehartiging met zin voor het algemeen welzijn. Ik herhaal: ondenkbaar in België.

De DFL mag zichzelf terecht op de borst kloppen: het Bundesligamodel is het gezondste van de wereld: schuldenvrij, publieksvriendelijk en democratisch. Het licentiesysteem mag dan bijzonder streng zijn, het werpt duidelijk zijn vruchten af. Sinds de oprichting is er geen enkele club tijdens het seizoen aan een faillissement ten onder gegaan. Dankzij de unieke filosofie van de 50 plus 1-regel. Die staat gebeiteld in de statuten en maakt het onmogelijk om de meerderheid van de stemmen via kapitaalsinjecties over te nemen. De DFL kiest voor verankering en wil niet dat een club in buitenlandse handen komt of op korte termijn kan verhandeld worden. Voor de DFL is het van het grootste belang dat investeerders een band hebben met de fans en de lokale gemeenschap. Het dagelijks beleid wordt bedrijfsmatig georganiseerd in de club. Met op gezette tijdstippen ruime inspraak voor supportersparlementen. Investeerders kunnen hun zeg doen maar hebben onder geen beding het laatste woord.

In Duitsland bekijkt men ‘het product voetbal’ dus door een andere bril. Eén die belangstelling heeft voor de gunstige invloed van het spel op de samenleving.

Voetbal als leerschool voor het leven

Dat leert men bij bestuderen van, alweer, een jaarrapport deze keer onder de benaming Nachhaltigkeitsbericht 2019. Dat geeft de meest recente stand van zaken weer op het gebied van het ‘sociaal engagement’ en poneert hoe de DFB ‘voetbal in het hart der dingen plaatst.’ Ik citeer met plezier: ‘Het voetbal creëert plaatsen voor saamhorigheid en gemeenschapsvorming. En het beschermen daarvan is de verantwoordelijkheid van de DFB, via structuren en duizenden vrijwilligers actief op volgende gebieden: versterking burgerschap; gezondheid; solidariteit; integriteit; duurzaamheid; fair play; diversiteit; cultuur. Jaarlijks besteedt de DFB vijf miljoen euro aan haar maatschappelijke taak waarbij voetbal als levensschool wordt gezien.’

Meer ‘cijfers & letters’: meer dan 1,1 miljoen leden – dat is één op zeven – hebben een achtergrond als migrant. De DFB koestert een traditie om nieuwkomers via het voetbal een integratietraject aan te bieden.

Nog een greep uit de resultaten: vijfhonderd inzendingen bij de integratieprijs; tweeduizend ‘fair play gebaren’ gerapporteerd tijdens wedstrijden; 9000 brochures rond het thema kinderbescherming uitgedeeld aan clubs. De nieuwe ecologische verwarmingssystemen bij vele verenigingen verminderen de CO2-uitstoot. Eén derde van de bezoekende fans bedient zich van het openbaar vervoer om zich te verplaatsen naar de wedstrijd. Milieuvriendelijke drankbekers worden in de Bundesliga gemiddeld 107 keer hergebruikt. De Julius Hirsch Preis, die het antisemitisme bestrijdt, mocht het voorbije decennium een duizendtal inzendingen van voorbeeldige activiteiten begroeten. De DFB is actief in achttien landen op gebied van ‘internationale samenwerking en ontwikkeling’ via het voetbal. Ook de Fussball Kultur Stiftung is uniek en ondersteunt artistieke, culturele en wetenschappelijke programma’s rond de voetbalsport naast initiatieven over het historisch erfgoed. Na lectuur van het Nachhaltigkeitsbericht 2019 voelt een mens zich weer wat vrolijker.

De Duitse voetbalwende is een model voor Europa, waarde Timothy Garton Ash. Te beginnen voor ons eigen land.

Meer lezen over voetbal en samenleving? Lees Raf Willems nieuwste boek Wereldvoetbalzomers. Ook verkrijgbaar in de Doorbraak webwinkel.