Wie is wie in partijpolitiek Catalonië?

De media hebben het in het algemeen moeilijk om de Catalaanse politieke situatie uit te leggen. Enerzijds doet men weinig moeite: vele artikelen worden overgenomen van de grote persagentschappen, de weinige correspondenten zijn gevestigd in Madrid en horen daar dikwijls enkel het Madrileense standpunt. Niet minder belangrijk: de meeste correspondenten kennen geen Catalaans waardoor de Catalaanse media hen ontgaan. Sommigen zeggen dat de Spaanse edities van de Catalaanse kranten La Vanguardia of El Periódico dat goedmaken, maar die maken deel uit van de grote Spaanse mediagroepen. Een goede evenwichtige opinie vormen zonder Catalaans te begrijpen is gewoonweg onmogelijk. Anderzijds maken de Catalanen het zelf ook moeilijk. Niet alleen heeft zo goed als elke politieke strekking een Spaanse en Catalaanse variant, de Catalanen hebben voor elke strekking binnen een strekking een eigen partij, zeker aan de linkerkant van het politieke spectrum. Met de opkomst van de onafhankelijkheidsbeweging is het politieke landschap ook nog eens volledig hertekend. Een overzicht.

Ciudadanos/Ciutadans (C’s)

Ciudadanos of ‘Burgers’ is een unionistische politieke partij die in 2006 ontstond in Catalonië. Het is vooral een antwoord op de onafhankelijkheidsbeweging en de onkunde van de conservatieve Partido Popular (PP) om een partij van betekenis te worden in Catalonië. Oprichter Albert Rivera is een perfect tweetalige Catalaan uit een Spaans gezin. De partij ijvert voor de primordiale rol van het Spaans in de Catalaanse samenleving en vindt dat het gebruik van het Catalaans te ver gaat. Hoewel ze zich als centrumpartij en ‘progressief’ profileert, stemt de partij zo goed als altijd mee met de Partido Popular. C’s wordt daarom wel eens het ‘witte merk’ van de PP genoemd. Daarenboven kampt de partij met kandidaten met een extreemrechtse achtergrond.

Ciudadanos werd als alternatief voor de Partido Popular mee groot gemaakt door de Spaanse media, die zeer vaak een platform aanbieden aan de vlotte en mediagenieke Rivera. In het Europese Parlement maken ze deel uit van de liberale ALDE-fractie, wat tot verontwaardiging zorgde bij de catalanistische liberalen van CDC, die daar ook deel van uitmaken.

Convergència Democràtica de Catalunya (CDC)

‘Democratische Convergentie van Catalonië’ is de liberale partij van Catalonië en werd in 1974 opgericht door Jordi Pujol i Soley en zijn omgeving. Het is dé regeringspartij van Catalonië, die steeds met de christendemocraten van UDC naar de verkiezingen trok, in het kartel Convergència i Unió. Met Jordi Pujol was de CDC 23 jaar aan de macht, tot in 2003, toen een linkse coalitie (PSC-ERC-ICV) de macht overnam. In 2010 kwam de partij met huidig minister-president Artur Mas opnieuw aan de macht. CDC was met Jordi Pujol een pragmatische partij: ze trachtte bij Spaanse minderheidsregeringen regeringsakkoorden te sluiten om in ruil voor steun de autonomie van Catalonië te vergroten. Na het snoeien van het Catalaanse autonomiestatuut in 2010 door het Grondwettelijk Hof en onder druk van de publieke opinie, ging CDC richting onafhankelijkheid. Sinds het uitlekken van de fiscale evasie van Jordi Pujol en enkele corruptiezaken heeft het imago van de liberale partij schade opgelopen. Verwacht wordt dat de partij hervormd of opnieuw gesticht wordt na de verkiezingen van 27 september, wanneer ze deel zal uitmaken van de algemene eenheidslijst voor onafhankelijkheid.

Convergència i Unió (CiU)

Letterlijk vertaald: ‘Convergentie en Unie’; het kartel waarmee de liberale CDC en het christendemocratische UDC sinds 1978 naar de verkiezingen trokken. CDC was de grootste partij binnen het kartel. Het kartel werd op 18 juni 2015 ontbonden wegens oneensheid over de onafhankelijkheidskwestie. Daar waar CDC koos voor onafhankelijkheid, koos UDC voor de status quo binnen Spanje.

Candidatura d’Unitat Popular (CUP)

De ‘Kandidatuur voor Volkseenheid’ werd in 1986 opgericht als een volksweging voor de ‘Catalaanse landen’ en socialisme (lees: links van de sociaaldemocratie). Om wettelijke redenen is CUP geregistreerd als politieke partij om te kunnen deelnemen aan de verkiezingen, maar eigenlijk is het geen klassieke politieke partij. Het heeft een volledig gedecentraliseerde structuur gebaseerd op samenwerking van onderuit (‘bottom-up’). De gemeenten vormen het voornaamste actieterrein van de CUP. De partij ijvert voor de onafhankelijkheid van de ‘Catalaanse landen’, wat het hele Catalaanse taalgebied omvat. De kandidaten van de CUP mogen maar één legislatuur zetelen in het parlement, om ‘gewenning aan de machtscirkels’ te vermijden. De CUP weigert deel te nemen aan de Europese verkiezingen wegens het ‘neoliberale karakter’ van de EU. De CUP is dan ook dé antisysteempartij van Catalonië.

Toen in 2012 de ‘partij’ haar intrede deed in het Catalaanse parlement, vreesde men radicale toestanden, wegens haar eveneens radicale discours. Tot verbazing van velen toonden ze zich heel ‘fair play’, vooral met David Fernàndez, die een uitstekend redenaar is. Toen CiU en de links-republikeinse ERC het oneens waren over het hoe en wat van de volksraadpleging over onafhankelijkheid, reikte Fernàndez de hand uit naar de liberale president Artur Mas en maakte een akkoord mogelijk, waarna ERC volgde. Bij de telling omhelsde hij Mas zelfs, tot algemene verbazing. De CUP maakte zich er alleen maar populairder door.

Demòcrates de Catalunya

Democraten van Catalonië is een recente afscheuring van de christendemocratische UDC. De partij werd op 12 juli 2015 opgericht door o.a. de voorzitster van het Catalaanse parlement, Núria de Gispert, en de Catalaanse onderminister Toni Castellà. Toen een intern referendum binnen UDC met 46,5% nipt verloren werd door de pro-onafhankelijkheidsvleugel (tegenover 50,5% voor de tegenstanders), stapte deze vleugel op en richtte een nieuwe partij op, die de onafhankelijkheid van Catalonië verdedigt. In tegenstelling tot de partijgetrouwen, weigerden ze op te stappen uit de regering van Artur Mas, die zie hun volle steun toezeggen.

Demòcrates de Catalunya beroept zich op de erfenis van één van de oprichters van UDC: Manuel Carrasco i Formiguera (1890-1938). Als catalanistisch christendemocraat stond hij mee aan de wieg van de Tweede Spaanse Republiek en was hij ook kort lid van de Catalaanse regering. Ondanks de moeilijke situatie, bleef hij als katholiek trouw aan de Spaanse republiek. Hij werd door de opstandige troepen van Franco gevangengenomen en op persoonlijk bevel van Franco geëxecuteerd.

Esquerra Republicana de Catalunya (ERC)

Catalaans Republikeins Links werd in 1931 opgericht en ijverde toen al voor de Catalaanse onafhankelijkheid. Het was in de tijden van de Tweede Spaanse Republiek de grootste Catalaanse partij en leidde toen de Catalaanse regering. De Catalaanse minister-president toen, Lluís Companys i Jover, werd door het Franco-regime geëxecuteerd.

Hoewel de partij de laatste jaren aanhang verloor, is ze met Oriol Junqueras en de opkomst van de onafhankelijkheidsbeweging opnieuw op de voorgrond getreden. De partij heeft een sociaaldemocratisch en dus gematigd economisch discours. Als republikeinen laten ze zich regelmatig horen als virulente tegenstanders van de Spaanse monarchie.

Iniciativa per Catalunya Verds – Esquerra Unida i Alternativa (ICV-EUiA)

‘Initiatief voor Catalonië Groenen – Verenigd en Alternatief Links’ is de zogenaamde ecosocialistische confederatie in het Catalaanse parlement. Het verenigt er socialisten, communisten en groenen. Het vormt geen deel van het Spaanse Izquierda Unida (IU) – de Spaanse evenknie is – maar vormt er wel een fractie mee in het Spaanse parlement in Madrid.

Hoewel de partij leden telt die voor onafhankelijkheid zijn, heeft ze de huidige plannen voor onafhankelijkheid afgeschoten en wil ze een federaal Spanje. Dergelijk discours is moeilijk te verdedigen aangezien er in Spanje geen meerderheid kan voor gevonden worden. In september zullen ze, in tegenstelling tot Izquierda Unida op Spaans niveau, wel samen met Podemos naar de Catalaanse verkiezingen trekken.

Izquierda Unida (IU)

Izquierda Unida is de Spaanse tegenhanger van ICV-EUiA en komt niet op in Catalonië. De partij verloor sinds de restauratie van de democratie steeds meer stemmen. Ook nu slagen ze er niet in vele antibesparingsstemmen te winnen of profijt te halen uit de Indignados-beweging. Vele mensen zien geen alternatief in een partij die al decennia deel uitmaakt van de machtscirkels. Podemos is daardoor een te duchten concurrent geworden voor IU.

Partido Popular (PP)

De Volkspartij is de Spaanse conservatieve en unionistische partij. Het bestaat uit liberale, christendemocratische en extreemrechtse stromingen. De PP werd in 1977 opgericht door Manuel Fraga Iribarne, die vele jaren als minister dienst deed onder de dictatuur van generaal Franco. De PP telt veel oud-gedienden en familieleden van oud-gedienden onder Franco. De partij weigert tot op vandaag het Franco-regime te veroordelen, verdedigt de dictatuur en de amnestiewet die politieke misdadigers uit het Franco-regime vrijstelt van vervolging. Vorig jaar weigerde de conservatieve Spaanse regering nog oud-ministers van Franco over te leveren aan Interpol, op vraag Argentinië, waar een proces loopt wegens misdaden tegen de menselijkheid en foltering tegen de beklaagden.

De laatste jaren telde de PP een hoog aantal corruptiezaken, met als toppunten het corruptienetwerk Gürtel in de regio Valencia en de zaak-Barcenas, die de dubbele zwarte boekhouding van de PP blootlegde, waarin duidelijk werd dat zelfs eerste minister Mariano Rajoy zwart geld ontving. In het laisser faire dat Spanje soms tekent, betekent het dat het sterk gepolitiseerde gerecht wel onderzoek doet, maar lichte straffen uitspreekt en bijvoorbeeld de eerste minister Rajoy ongemoeid laat.

De PP haalde in Catalonië haar hoogste resultaat ooit bij de vorige Catalaanse verkiezingen in 2012 met 13% van de stemmen. Als Spaans-nationalistische partij verdedigt ze koste wat kost de eenheid van Spanje en voert ze een beleid ten nadeel van de minderheden in Spanje. In Catalonië betekent dit dat de partij er herleid is tot een randfenomeen.

Partido Socialista Obrero Español (PSOE) – Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC)

De PSOE, Spaanse Socialistische Arbeiderspartij, met haar Catalaanse afdeling PSC, is de klassieke sociaaldemocratische partij van Spanje. Ze telt ook christendemocraten binnen haar rangen. Het is een unionistische partij die even hard tegen de Catalaanse onafhankelijkheid is gekant als de Partido Popular. PSOE ziet Spanje liefst een federaal land worden. De sociaaldemocraten regeerden het langst in Madrid: van 1982 tot 1996 was Felipe González de eerste minister.

De Catalaanse afdeling PSC kende in 2014, naar aanloop van de volksraadpleging over onafhankelijkheid een interne opstand van de ‘catalanistische’ vleugel van de partij, waarna vier parlementariërs opstapten. Sindsdien is de PSC een unionistische partij die de Spaanse legaliteit niet ter discussie stelt.

Podemos

Podemos of ‘Wij kunnen’ is de partij opgericht door Pablo Iglesias en getrouwen na de gebeurtenissen rond de Indignados-beweging. De vergissing die velen maken is denken dat Podemos uit die beweging gegroeid is. Pablo Iglesias, professor politieke wetenschappen, broedde met zijn kompanen al geruime tijd op het idee om een nieuwe partij op te richten, gericht naar de verontwaardigde stemmen die voorheen voor de PSOE en Izquierda Unida stemden. Met de Indignados-beweging greep hij dan ook zijn kans. Podemos telt zowel socialistische, sociaaldemocratische als communistische stemmen. Economisch gezien is het programma echter sociaaldemocratisch. Ook Podemos wordt soms het ‘witte merk’ van de PSOE genoemd.

Podemos houdt er een ambigu discours op na omtrent Cataloniës toekomst. Het zegt wel het recht op zelfbeschikking der volkeren te verdedigen, maar laat de uitoefening van dit recht in het midden. Ook Podemos zegt van Spanje een federale staat te willen maken. Hoewel Podemos een sterke opgang kende in de Spaanse peilingen, zijn de kiesintenties opnieuw gezakt. Toen Pablo Iglesias wel heel vriendschappelijk deed met de koning, de Guardia Civil vurig verdedigde (Spaanse rijkswacht, gehaat onder Franco) en een afgewaterd sociaaldemocratisch programma verdedigde, hadden vele mensen iets van ‘Nou, is dit het dan?’. Podemos werd met Pablo Iglesias ook groot gemaakt door de Spaanse media, die hem gretig opvoeren.

In Catalonië ziet het er niet naar uit dat Podemos een groot succes wordt. Het ziet er zich verplicht samen te werken met de ecosocialisten van ICV-EUiA en andere partijtjes zoals Procés Constituent.

Procés Constituent a Catalunya (PCC)

‘Grondvestend Proces in Catalonië’ is een minipartijtje zonder vertegenwoordiging in het Catalaanse parlement. Het is vooral bekend door de antikapitalistische non Teresa Forcades. De partij is gegroeid vanuit de Indignados-beweging en zal in september samen naar de Catalaanse verkiezingen trekken met Podemos en de Catalaanse ecosocialisten.

Wat betreft onafhankelijkheid hanteert de PCC een dubbel discours. Enerzijds spreekt ze zich uit voor onafhankelijkheid, maar anderzijds gaat ze op één lijst met ICV-EUiA en Podemos. Ze hadden de kans om zich aan te sluiten bij de eenheidslijst voor onafhankelijkheid of de CUP, maar kozen op het laatste moment toch voor de lijst met Podemos. Hoe ze van daaruit de onafhankelijkheid willen bewerkstellingen, is dan ook de vraag. Er wordt in elk geval niet verwacht dat PCC veel stemmen zal toeleveren aan de lijst.

Unión, Progreso y Democracia (UPyD)

‘Unie, Vooruitgang en Democratie’ is een centrumrechtse protestpartij die in 2007 opgericht werd als alternatief voor de PP en PSOE. Het heeft vijf Spaanse volksvertegenwoordigers. Ze kan goed vergeleken worden met Ciudadanos. Ciudadanos, gegroeid vanuit Catalonië, wou initieel naar de Spaanse regionale verkiezingen trekken met UPyD, maar UPyD weigerde dit. Met als gevolg dat de partij nu een stille dood te wachten valt.

UPyD is net zoals de PP, PSOE en Ciudadanos een unionistische partij. UPyD wil daarenboven de betrekkelijk weinige decentralisatie die Spanje kent, ongedaan maken. Ze heeft geen vertegenwoordiging in het Catalaanse parlement.

Unió Democràtica de Catalunya (UDC)

De Democratische Unie van Catalonië is de christendemocratische, regionalistische partij van Catalonië. Ze ging jaren samen met CDC in kartel naar de verkiezingen, onder de noemer Convergència i Unió (CiU). UDC wordt geleid door Josep Antoni Duran i Lleida, die al sinds 1987 voorzitter is van het partijbestuur. Hij zetelt al geruime tijd in de Spaanse Kamer van Volksvertegenwoordigers en is er nog steeds woordvoerder van de – nu gesplitste – fractie van CiU. Sinds Artur Mas Catalaans minister-president werd, en niet Duran i Lleida zoals hij zelf wenste, begon Duran i Lleida interne oppositie te voeren tegen de liberale kartelpartner. Ook zag hij met lede ogen aan hoe CDC de weg naar onafhankelijkheid insloeg. Toen UDC van CDC er uiteindelijk moest over beslissen, hield UDC een intern partijreferendum, waarmee de partij in twee splitste en het deel voor onafhankelijkheid zich afscheurde en een nieuwe partij oprichtte, Demòcrates de Catalunya.

UDC was jarenlang de kleine partner binnen het kartel met de liberale partij CDC, maar mocht er rekenen op een gulle zetelverdeling (1 voor elke 3 liberale zetels). De komende verkiezingen zal de UDC zelf voor elke zetel stemmen moeten zien te verzamelen. Verwacht wordt dat er niet veel meer van de partij zal overschieten. Er wordt ook niet uitgesloten dat UDC in de toekomst zal samenwerken met de PP.

Tribunal Constitucional

De vreemde eend in de bijt: het Spaanse Grondwettelijk Hof. Waarom dit in deze lijst opnemen? Het Grondwettelijk Hof is politiek benoemd en kent een conservatieve meerderheid. Hoewel het ongrondwettelijk is voor een rechter om lid te zijn van een politieke partij, was de huidige voorzitter, Francisco Pérez de los Cobos, als rechter jarenlang lid van de Partido Popular en schreef hij anti-Catalaanse pamfletten voor de partij. Een feit dat hij verzweeg bij zijn benoeming door het parlement. Gezien de meerderheid van de PP, werd hij ongemoeid gelaten. Het Grondwettelijk Hof is daarmee uitgegroeid tot een machtig partijpolitiek instrument van de PP. Ongeveer elke Catalaanse wet wordt door de PP aangevochten voor het Grondwettelijk Hof en daarmee geschorst, vooraleer er definitief uitspraak wordt gedaan.

Toen in 2010 het Grondwettelijk Hof het Catalaanse autonomiestatuut snoeide, was dat het spreekwoordelijke lont in het kruidvat. Het autonomiestatuut werd gestemd door het Catalaanse parlement, met steun van de Spaanse eerste minister Zapatero en zijn regering. Hierna werd het gesnoeid in het Spaanse parlement, om alsnog bij referendum goedgekeurd te worden in Catalonië. De PP, vanuit haar centralistische reflex, trok ermee naar het Grondwettelijk Hof, dat in 2010 een hele reeks punten uit het statuut schrapte, onder meer over het gebruik van het Catalaans. Het gevolg is dat het huidige autonomiestatuut minder om het lijf heeft dan het vorige. De Catalanen reageerden furieus en kwamen massaal op straat. Sindsdien heeft het Grondwettelijk Hof veel geloofwaardigheid verloren.

Toevoeging 28/07/2015: Ondertussen besloot het partijcongres van Procés Constituent niet deel te nemen aan het kartel van de ecosocialisten met Podemos. De partij zal niet deelnemen aan de Catalaanse verkiezingen. Meer dan de helft van de leden vertrok naar de CUP.  

Foto: (c) Reporters