Wie wordt de rijzende ster na Merkel?

Partijen moeten zich meer bezighouden met de burger en minder met zichzelf. Dat is de les die de Duitse christendemocraten (de CDU van bondskanselier Angela Merkel) trokken op hun partijcongres in Leipzig afgelopen weekend. Ze kregen daarbij een duwtje in de rug van de CSU, de Beierse zusterpartij, waarmee ze een gemeenschappelijke fractie vormen in de Bondsdag. Die Union wordt het verbond van CDU en CSU genoemd.

Wanhoop

De zogenaamde Volkspartijen, de christendemocraten (CDU/CSU) en de sociaaldemocraten (SPD), doen het niet meer zo goed in Duitsland. De tijd dat een Grote Coalitie van beiden nog 69,4 % van de kiezers achter zich kon scharen, ligt al veertien jaar terug. Hun Große Koalition lijkt met maar 42% in de opiniepeilingen (tegenover 53,4% bij de Bondsdagverkiezingen van 2017) haar naam wel te hebben gestolen. De SPD heeft in recente enquêtes een historisch dieptepunt bereikt met 14%, en ook de Union zakt onder de 30%. Zonder de CSU, die stevig in het zadel zit in Beieren, zou de Union nog meer bekaaid overkomen. Bij de Europese verkiezingen kreeg de Union weer een flinke dreun (28,9%, een verlies van 6,4%), en bij de deelstaatverkiezingen in het Oost-Duitse Thüringen eind oktober behaalde de CDU nog maar 21,7 % (een verlies van 11,8%). Er gingen toen zelfs stemmen op binnen de CDU om op deelstatelijk vlak de hand uit te steken naar de radicalen van links, Die Linke, en van rechts, de Alternative für Deutschland (AfD). Zo groot was de wanhoop dat sommige christendemocraten die taboebreuk niet schuwden.

Partijvoorzitters

Intussen likte de Union op federaal vlak de wonden die het immigratiebeleid van Merkel intern heeft geslagen. Vele kiezers zijn afgehaakt en naar de AfD overgelopen (een miljoen bij de Bondsdagverkiezingen in 2017), terwijl de Union in de zomer van 2018 zelfs dreigde te barsten. Dat had te maken met Horst Seehofer, die als federaal minister van Binnenlandse Zaken én als toenmalig voorzitter van de CSU een strenger afwijsbeleid jegens asielzoekers bepleitte. Het dreigende uiteenvallen van de Union werd op het nippertje afgewend. Zowel CDU als CSU kozen elk een paar maanden later een nieuwe partijvoorzitter, respectievelijk Annegret Kramp-Karrenbauer in december 2018 en Markus Söder in januari 2019. De eerste werd in 2019 ook minister van Defensie (in opvolging van Ursula von der Leyen die genomineerd werd als voorzitter van de Europese Commissie), de tweede is al sinds maart 2018 minister-president van de deelstaat Beieren.

Identiteit en kiezersgunst

In de CDU is de voorzitter traditioneel gezien de persoon die als eerste in aanmerking komt voor de positie van kandidaat-kanselier bij de Bondsdagverkiezingen. De gedachte dat Annegret Kram Karrenbauer alias AKK in 2021 eventueel de opvolgster van Merkel zou worden, bevalt niet iedereen. Sommigen zien in haar een kloon van Merkel, anderen vinden haar niet sterk genoeg. Friedrich Merz, een oudgediende van de partij, had net naast het voorzitterschap van de CDU gegrepen, maar droomt er sindsdien van om ooit op het schild als kandidaat-kanselier gehesen te worden. Binnen de CDU woedt de strijd over de vraag hoe de partij weer de kiezersgunst kan heroveren. Is AKK wel de geschikte voorzitter om die klus te klaren? Sinds het slechte resultaat van de CDU bij de Europese verkiezingen speelt ze in de verdediging. Is de CDU niet op zoek naar haar identiteit? Volgens de Werteunion, een conservatieve drukkingsgroep, moet de partij weer haar christelijk mensbeeld en het patriottisme beklemtonen.

Vertrouwenskwestie

Sommigen hadden een opstand tegen AKK verwacht op het partijcongres in Leipzig. AKK zelf dreigde zelfs met opstappen: ‘Als jullie denken dat mijn weg niet de juiste is, zeg het dan en laten we stoppen; als jullie vinden dat mijn weg de juiste is, laten we dan de mouwen opstropen.’ Een neen van de partijgedelegeerden zou de partij in een crisis gestort hebben, maar door de vertrouwenskwestie te stellen won AKK tijd. Maar ook meer niet. Op het partijcongres van volgend jaar vallen de teerlingen over de K-Frage, de vraag wie kandidaat-kanselier wordt. Als AKK tegen dan inhoudelijk niet méér weet te overtuigen, moet ze plaats maken voor een sterkere kandidaat.

Signaal

Ogenschijnlijk heeft de partij de rangen rond AKK gesloten. Ze wil niet naar buiten de indruk wekken dat personeelskwesties belangrijker zijn dan het eigen ideologische profiel en het belang hiervan voor een beleid ten gunste van het land en de burger. Degene die dat goed begrepen had, was Markus Söder, de eregast uit de zusterpartij. In zijn vurige rede stak hij AKK een hart onder de riem en loofde Merkel als de winnaar van vier Bondsdagverkiezingen (ook al fungeerde de bondskanselier op het congres zelf maar als figurant). Een duidelijk signaal naar de kiezer die interne partijruzies niet lust. Nog duidelijker was zijn boodschap over hoe de Union zich in het partijpolitieke landschap moet positioneren. De AfD is de grote vijand: ze is volgens Söder de nieuwe ‘NPD’ (een bestaande neonazistische partij) en wil terug naar de ‘jaren ’30’. Er is geen sprake van dat ze bürgerlich (Duits codewoord voor fatsoenlijk centrumrechts) zou zijn. Söder bekrachtigde tussen de lijnen door het oude mantra van de christendemocraten dat er rechts van hen geen democratisch gelegitimeerde partij kan zijn. Met de linksradicale Die Linke kan er ook geen sprake van samenwerking zijn. De grote concurrent echter zijn de Groenen. Die weten immers ook een deel van de conservatieve, met ecologische waarden sympathiserende burgerij te bekoren zoals in Baden-Württemberg. Daar regeren de Grüne met de CDU (‘zwart’) als juniorpartner. Als zwart-groen ooit federaal een rekenkundige werkelijkheid zou worden, dan moeten de christendemocraten de eerste viool spelen. Daarom haalde Söder ook hard uit naar de Grüne en verdedigde hij in tegenstelling tot hen ook de auto-industrie als de motor van Duitslands welvaart. Natuurlijk hebben de Groenen ‘Moral‘, ze hebben zelfs meer moraal dan wij, ze hebben ‘Doppelmoral‘ (dubbele moraal), merkte Söder sarcastisch op.

Rijzende ster

Söder kwam over als een nog meer rijzende ster binnen de Union, en misschien ook wel naar de buitenwereld. Hij speelde het spel slim door zich niet op te dringen als gegadigde voor het kandidaat-kanselierschap én door het profiel van de Union aan te scherpen. De tijd zal uitwijzen of hij zijn kansen als (gewenste?) kandidaat wil of zal verzilveren. In ieder geval heeft hij de Union weer ietwat meer Schwung gegeven. ​

(Dit artikel verscheen eerder op www.knack.be)