Slechts één derde van de Vlaamse kiezers vindt België nog de naam ‘democratie’ waardig. Op een schaal van één tot tien geeft men het vertrouwen in de politici een drie, een gemiddelde over alle partijen heen (!). Zowel op het Belgische als het Vlaamse niveau. Dat zijn een paar in het oog springende cijfers van de peiling die De Standaard en de VRT lieten uitvoeren, twee media die men niet kan verdenken van veel regimekritische ingesteldheid. De Vlaming is het kotsbeu, en het ziet ernaar uit dat het aantal thuisblijvers enorm zal toenemen eens de stemplicht wordt afgeschaft. Dat is exact het onderwerp van mijn jongste boek Kakistocratie.

In het licht van deze gegevens kan men zich afvragen wat het ineen knutselen van een ‘Vlaamse culturele canon’ nog betekent. Als de band met de politiek zoek is, wat zal de Vlaming zich nog inlaten met een door de regering Jambon besteld lijstje van wat als ‘volkseigen’ wordt beschouwd? Of is het een afleidingsmanoeuvre om de welbekende olifant in de kamer niet te moeten benoemen. Noteer dat het woord ‘canon’ oorspronkelijk geloofsleer betekent…

Gekibbel

js

De Vlaamse canon mocht vooral niet te flamingant worden, zodoende…

Ter herinnering: in oktober 2020 werd historicus Emmanuel Gerard (KU Leuven) door de Vlaamse regering aangesteld als hoofd van een commissie, die een lijst moest opstellen van namen en gebeurtenissen die bepalend heten te zijn voor de Vlaamse identiteit. In dat achtkoppig cenakel vinden we namen terug als de onvermijdelijke groottante van de politieke correctheid Tinneke Beeckman, de extreemlinkse geschiedenisprof Jan Dumolyn (UGent, ook kernmedewerker aan ‘Het Verhaal van Vlaanderen’), en columniste van Marokkaanse komaf Hind Fraihi, gespecialiseerd in het monitoren van het ‘extreemrechtse gevaar’, waarvoor ze tot Commandeur in de Kroonorde werd benoemd.

Om maar te zeggen: de canon mocht vooral geen politiek instrument worden van centrumrechts, meer bepaald van de N-VA, dat was de grote vrees van de intellectuele elite. Vorig jaar maakte een aantal leden van de deftige Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten zich al nerveus over een mogelijke rechts-identitaire insteek, hoewel er toen nog geen letter van dat canondocument op papier stond. Het gekibbel daarover is nooit opgehouden, en is misschien wel de meest karakteristieke facet van de Vlaamse identiteit.

In het Canvasprogramma De Afspraak van 10/5 werden Antwerps schepen Els Van Doesburg (N-VA) en columnist Marc Reynebeau aan tafel gebracht om het gekrakeel tussen voor en tegen nog eens over te doen. Het werd een non-debat waar dit programma ondertussen in uitblinkt. Van Doesburg kwam niet verder dan de gebruikelijke clichés over identiteit en ‘fierheid’, terwijl Reynebeau zijn Belgicistische kramp en angst voor het Vlaamse fascisme nog eens mocht etaleren. De immer grijnzende Phara keek en zag dat het goed was. Aan de gewone Vlaming is overigens nooit iets gevraagd over wat hij of zij dan wel zo belangrijk vond: de samenstelling van de canon voltrok zich in de grootste discretie achter academische muren. Daar heb ik geen van beiden iets horen over zeggen.

Belgisch compromis

VRT NWS/Swirko

Interessanter nog dan de canon, is wat er niét in staat: geen plaats voor de Voil Janetten.

Wat staat er nu allemaal in, en wat niet? Wel, het ziet ernaar uit dat de commissie evenwichtig heeft geoordeeld ten einde niemand tevreden te stellen. Een geslaagd compromis, wat we zowaar als een Belgisch trekje kunnen beschouwen. De gemene sokkel ligt in een ver verleden met de prehistorische nederzettingen, de Kelten, en de Gallo-Romeinen. En jawel, ook de Guldensporenslag kon niet onvermeld blijven, evenmin als het Lam Gods of het Reynaert-epos. Let op de gelijkenis met het traject van ‘Het Verhaal van Vlaanderen’: hoe dichter men bij de hedendaagse geschiedenis komt, hoe meer anekdotiek en folklore de overhand nemen en we in een toeristische brochure terecht komen.

Hierin krijgt dan het Kookboek van de Boerinnenbond een ereplaats, tv-presentatrice van het eerste uur Paula Semer, het woord goesting, het Ros Beiaard, de Ronde van Vlaanderen, Rock Werchter, naast de ‘verbindende’ Reuzenstoet van Borgerhout. Niét het Aalsters Carnaval: te controversieel, te stout, te… Vlaams? Dat Jacques Brel, auteur van het schimplied Les flamingants, er wél in moest, naast de socialistische feministe Emilie Claeys, verraadt hoe bezorgd de commissie wel was om het Vlaams natiegevoel zeker niet te kietelen.

Het canondocument eindigt -niet toevallig- op dezelfde manier als de tv-serie Het Verhaal van Vlaanderen: met een hiep-hiep-hoera voor de diversiteit en de multiculturele samenleving, als een obligaat happy-end. De IJzertoren is ook in de canonversie een Belgisch vredesmonument geworden, en géén trefpunt van het flamingante radicalisme. Die zitten op de IJzerwake, vijftig keer meer volk, maar uiteraard niet behorend tot de Vlaamse identiteit.

Wanhoopspoging

VRT NWS

Het ontslagmoment van Wouter Beke had zeker ook een plaatsje verdiend.

Het lemma ‘lintbebouwing’ toont aan dat de commissie toch enig gevoel voor humor moet gehad hebben: het is de muis in de tekening, die eigenlijk aantoont dat heel dat canongebeuren een lachwekkende charade is. Het ware dan nog eerlijker geweest om er een laagdrempelig volksgebeuren van te maken, iedereen vrij voorstellen te laten doen, veel debat in de sociale media, een short-list, en afsluitend een ‘grote stemming’ met de allure van een tv-verkiezingsshow. Elk jaar over te doen. Veel kans dat het Aalsters carnaval het wél zou gehaald hebben en Jacques Brel niet, zodoende…

Conclusie: een zelfbevredigingsinstrument voor de politici, een bezigheidstherapie voor opiniemakers en academici. Het gedoe rond de Vlaamse canon gaat helemaal voorbij aan de socio-politieke realiteit, zie de inleiding van deze column. Het verschil met bijvoorbeeld Nederland en Denemarken, is dat bij ons volk en natie niét samenvallen, een gespletenheid die elke zoektocht naar ‘identiteit’ bij voorbaat zinloos maakt. Wat hebben wij aan een gedeeld cultureel referentiekader, zolang we voor underdog spelen in een hybride staat die de meerderheid minoriseert en als melkkoe gebruikt?

Laat het Lam Gods dus voorlopig maar hangen waar het hangt. Het grote ongenoegen dat Vlaanderen vandaag kenmerkt – en dat bewijst de recente peiling – gaat zowel over de regerende politieke nomenklatura als de Belgische pseudo-democratie waarbinnen deze haar zaakjes doet. België staat op springen, maar de Vlaamse politieke elite is niet klaar voor een republikeinse transitie. Dus schotelt ze ons het Boerinnenbondkookboek, Paula Semer en begot Jacques Brel voor, als een wanhoopspoging om tijd te winnen, liefst tot na 2024. Weinig kans dat de truc aanslaat, dit document is voorbestemd om snel in de grote schuif te belanden. En de boer hij ploegde voort, in een grond die alsmaar drassiger wordt. Tiens, de Vlaamse klei, ook helemaal vergeten!