Woke en de doorgeslagen schuldreflex

Raisa Blommestijn (27), juriste, filosofe en docente aan de Universiteit Leiden, schreef een moedig essay over ‘woke’.  Het staat te lezen in het boeiend boek dat Ayaan Hirsi Ali, Paul Cliteur, Bart Collard, Perry Pierik en zijzelf samenstelden over Westerse schuld, mythe of realiteit?

Hoe is het te verklaren dat de woke-ideologie, uit mijn zicht althans, aan onze universiteiten heviger bloeit dan elders – afgezien van de journalistiek misschien?  Men zou verwachten dat de reactie tegen irrationaliteit net uit academische hoek zou komen, toch?

‘Ja, dat is inderdaad wat verwacht zou worden aangezien de universiteiten de rol spelen wat betreft het vergaren van kennis en het voeren en aanzwengelen van debat – over welk onderwerp dan ook. Tegelijkertijd zijn juist de universiteiten zeer gericht op woke, hetgeen onder andere terug te zien is in het aannemen van diversiteitsofficieren, het aanpassen van de curricula en het voeren van diversiteitsbeleid. De universiteit gaat hiermee expliciet in tegen haar kernfunctie als kennisinstituut, als bolwerk van rationaliteit. Hoe dit te verklaren is? Dat blijft gissen. Het is een trend die over is komen waaien uit de Anglo-Amerikaanse wereld waar woke ook vooral op universiteiten, en in de journalistiek inderdaad, een belangrijke rol speelt.’

Spotprenten

Waarom juist werd Samuel Paty onthoofd? Hoe kon dat überhaupt gebeuren?

‘Samuel Paty, docent in Frankrijk, werd vermoord omdat hij een spotprent van de profeet Mohammed had laten zien tijdens een van zijn lessen. Het tonen van spotprenten van de profeet Mohammed gaat voor veel moslims een stap te ver – zelfs zo ver dat sommigen hierin een rechtvaardiging zien om degene die de spotprent toont op bloedige wijze om het leven te brengen (te onthoofden). Het is afschuwelijk dat het zo ver is moeten komen. Het maken van spotprenten is een inherent onderdeel van de vrijheid van meningsuiting die op zijn beurt weer een van de grondvesten van onze democratische samenleving vormt.’

‘De vrijheid van meningsuiting is het ten alle tijden waard om te verdedigen, of je de spotprent nu mooi of smakelijk vindt doet niet ter zake. Dat onderscheid lijkt echter niet meer gemaakt te kunnen worden. Als een spotprent ‘onsmakelijk’ is of iemand potentieel zou kunnen kwetsen, zou deze maar niet meer gemaakt moeten worden om vermeend kwetsbaren te beschermen. En dat resulteert in extreme gevallen zelfs in begrip voor de moordenaar van onder andere Paty.’

Wat is de beste reactie op woke? Hoe geraken we ervan verlost?

‘Ten eerste is het blijven gebruiken van woorden of begrippen (zoals “blank” en niet “wit”), die door woke in de ban zijn gedaan, belangrijk. Hetzelfde geldt voor het hooghouden van tradities, zoals het Sinterklaasfeest mét de klassieke figuur van Zwarte Piet en het vieren van Kerst en Pasen (in plaats van het winterfeest of lentefeest). Ten tweede moeten we het debat blijven voeren en ons blijven uitspreken tegen de – veelal agressieve – benaderingswijze van woke. Tot slot, en dat is misschien wel het belangrijkste, moeten we ons niet laten intimideren door oproepen tot cancelling of – in het ergste geval – (doods)bedreigingen. Dit zijn allemaal manieren om ‘mensen met de verkeerde mening’ (lees: mensen met een niet-woke mening) het zwijgen op te leggen. Dat mogen we niet laten gebeuren, het is juist zo belangrijk om een tegengeluid te laten horen.’

Huidskleur

Vindt er nog wel een debat over racisme en discriminatie plaats? Moeten we niet de realiteit onder ogen zien dat het allang geen debat meer is, maar verworden tot betutteling en oproepen tot schuldbekentenis?

‘In mijn beleving is er inderdaad geen debat mogelijk over de aard en omvang van racisme en discriminatie, nee. En dat is zorgelijk. Uiteindelijk zou er over ieder thema, op het scherpst van de snede, een debat gevoerd moeten kunnen worden. En, eveneens belangrijk, iedereen zou daar aan moeten kunnen deelnemen: dus niet alleen mensen met een donkere huidskleur.’

In Nederland deed twee jaar geleden een ‘Open brief ter verdediging van de vrijheid van meningsuiting’ de ronde. Wie waren de initiatiefnemers? Had de brief succes?

‘De initiatiefnemers waren Bart Collard en ikzelf. Ik was als initiatiefnemer de eerste ondertekenaar. Of de brief een succes is geweest? Ja en nee. De brief was een succes in de zin dat hij het onderwerp “cancel culture” in Nederland op de kaart heeft gezet en debat over het onderwerp heeft aangezwengeld. De brief was geen succes in de zin dat het het probleem heeft opgelost. Sindsdien is de vrijheid van meningsuiting alleen maar meer onder druk komen te staan. Helaas.’

Alibi voor racisme

Wokisten stellen dat de vrijheid van meningsuiting’ een alibi voor racisme is… Terwijl het precies de vrijheid van meningsuiting is die ervoor zorgde dat gemarginaliseerde groepen gehóórd werden en rechten kregen.

‘Dat is totale onzin. Natuurlijk is het zo dat een mening, volgens het strafrecht, een racistisch standpunt kan inhouden. De rechter kan daar dan consequenties aan verbinden op basis van een objectieve toets. Dat is echter niet wat de wokisten bedoelen: zij vinden het gebruik van bepaalde woorden of het innemen van een niet-mainstream standpunt al racisme en proberen op die manier, buiten het juridisch systeem, mensen het zwijgen op te leggen. Dat is zeer problematisch, aangezien het ten eerste niets met racisme te maken heeft en ten tweede het publieke debat verschraald.’

Wat zijn de problematisch aspecten van ons diversiteitsbeleid?

‘Het meest problematische is dat er niet meer naar kwaliteit wordt gekeken maar naar iemands uiterlijke kenmerken. Tegelijkertijd worden mensen gereduceerd tot dezelfde uiterlijke kenmerken. Als ik mijzelf als voorbeeld neem, zou ik volgens diversiteit of streefcijfers enkel worden gezien als “vrouw” terwijl dat maar een enkel aspect is van wie ik ben en al helemaal niets zegt over mijn kwaliteiten en talenten. Het leidt er dus uiteindelijk toe dat de kwaliteit steeds meer ondergeschikt raakt aan de uiterlijke kenmerken van iemand.’

‘Tot slot is het ook problematisch voor mensen die niet behoren tot een groep die door het diversiteitsbeleid wordt bevoordeeld. Wat zeggen we bijvoorbeeld tegen jonge mannen die “even een stapje terug moeten doen” voor een vrouw die de baan krijgt? Waarom zouden zij die stap terug moeten doen?’

Streefcijfers

Zijn normen of streefcijfers voor ‘culturele diversiteit’ een afdoend middel tegen wokisme of maken we er het alleen maar erger mee?

‘Deze streefcijfers zijn een onderdeel van wokisme. Net als bij gevoerd diversiteitsbeleid, dat vaak ook gepaard gaat met streefcijfers, zorgt dit ervoor dat de kwaliteit niet langer het leidend kenmerk is om iemand aan te nemen. Tegelijk leidt het tot een reductie van iemand tot zijn culturele achtergrond. Dat is onwenselijk. Zowel diversiteitsbeleid als streefcijfers voor culturele diversiteit zijn in de kern seksistisch of racistisch omdat het geslacht van iemand of iemand zijn huidskleur of culturele achtergrond het leidende kenmerk zijn. Deze kenmerken zouden er juist niet toe moeten doen. Dat is, of was, een van de belangrijkste verworvenheden van onze westerse democratieën.’