Zeger Debyser: ‘Breng de gezondheidszorg volledig naar de regio’s’

Wie pleit voor de federalisering van de gezondheidszorg, is vaak degene die niet wil toegeven dat het federaal beleid heeft gefaald. Misschien kan  Alexander De Croo moeilijk toegeven dat zijn minister gefaald heeft?

Nu meer en meer aan het licht komt hoe onze staatsstructuur een efficiënte bestrijding van de coronacrisis heeft belemmerd, laait het debat op om de gezondheidszorg terug te federaliseren. We gaan vandaag in gesprek met Zeger Debyser, hoofd Moleculaire Virologie en Gentherapie aan de KU Leuven en tevens viroloog. Dit om de aanpak van de crisis te bespreken en hoe hij de afgelopen maanden heeft ervaren.

Skiërs en buitenlandse vluchten

De afgelopen maanden heeft de covid-19-pandemie sterk om zich heen geslagen in België. Zijn we juist omgegaan met de aanpak van deze pandemie?

Zeger Debyser: ‘Eerst en vooral is covid-19 een nieuwe ziekte die voor alle virologen nieuw was, dus ik probeer bescheiden te blijven daarin. Echter heeft dit virus de grootste pandemie in 100 jaar veroorzaakt, waardoor ik als viroloog en wetenschapper niet anders kon dan me ermee bezig te houden. Al heb ik me zeker in het begin op de vlakte gehouden, omdat ik niet aan het roer stond en ik niet het beeld wil creëren dat ik de beste schipper aan wal ben.

Dat terzijde, kunnen er wel vanaf het begin vragen gesteld worden over het beleid dat gevoerd is en hoe we als land met de crisis zijn omgegaan. Voor dit interview heb ik mijn coronadagboek ingekeken, waarin ik de genomen maatregelen nauwgezet bijhield.  Dan zie je pas duidelijk dat men vanaf februari de storm die op ons afkwam, systematisch onderschat heeft. Al weet ik niet of dat bewust was, of om paniek te vermijden.

Ook worden er nu pas voorzichtig in de media vragen gesteld over het gevoerde beleid en over maatregelen die wel of niet genomen hadden moeten worden. Neem nu logische maatregelen zoals het afzonderen van skiërs die net uit risicogebieden in Italië kwamen. Ik was in die periode al een grote voorstander, terwijl ik het onbegrijpelijk vind dat deze beslissing niet genomen is. Ook hadden we veel eerder moeten reageren op vluchten uit het buitenland die zeer lang niet in het vizier genomen zijn.’

Mondmaskers

Er zijn dus fouten gemaakt?

‘Op meerdere vlakken mogen er gerust vragen gesteld worden. Neem nu het probleem met onze strategische voorraad mondmaskers. We hadden een strategische voorraad moeten hebben. Daar is geen excuus voor. Dit staat ook in ons Belgisch noodplan voor een grieppandemie. Dat er nadien dan ook nog eens gecommuniceerd is dat mondmaskers “vooral voor de hersenen helpen en niet voor de luchtwegen” is feitelijk onjuist en zorgde voor onnodige verwarring. Mondmaskers geven sowieso een bescherming. Als je zowel als besmette persoon en als ontvanger een mondmasker draagt, kun je je beschermen tegen deze ziekte. Dat dit anders is gecommuniceerd, is onbegrijpelijk.’

Communicatieblunders en bochtenwerk

Bij de bevolking was er veel kritiek over de communicatie. Hoe zag u dit?

‘Er was verwarrende communicatie met vooral een regering van virologen die het overnam, terwijl alle politici plots verdwenen waren. Het is opvallend dat op vlak van overheidscommunicatie er helemaal geen politici op de voorgrond waren. Enkel virologen die op een gegeven moment ook gevraagd werden om hun mening te geven over politieke kwesties. Zo kwamen we in de situatie dat virologen in het lege gat sprongen en op het terrein van de politiek kwamen. En daaruit kwamen we dan weer bij de communicatieblunders. Herinner je de aankondigingen in de media, terwijl de beslissing nog niet eens besproken was op politiek niveau. Dat is niet goed en kan beter. Ook de media hadden trouwens in het begin best wat kritischer mogen zijn. Zeker in vergelijking met het buitenland waren er amper kritische stemmen te horen in dit land.’

Er is ook veel kritiek op het bochtenwerk dat virologen de afgelopen maanden hebben gemaakt.

‘Virologen zijn geen goede voorspellers. Wat ook gebleken is. We kijken naar wat een virus doet, maar voorspellen gaat altijd gepaard met een heel grote onzekerheid. Het is fout om straffe en sensationele uitspraken te doen, want vaak is het juiste antwoord “we weten het gewoon niet”. Mensen verlangen echter ook antwoorden, zoals wanneer er een vaccin zal zijn. Daar kun je moeilijk omheen.’

Snelheidsrecord vaccins produceren

In de media praat men vaak over 12 tot 18 maanden.

‘Je moet je daar niet op vastpinnen, omdat we helaas geen garanties kunnen geven. Ik geef toe dat er enorm veel middelen gaan naar  onderzoek en dat er sterke krachttoeren gepresteerd worden. Maar het middel moet ook veilig zijn, en we moeten kunnen testen of het werkt. Vergeet immers niet dat er nog nooit zo snel een vaccin geproduceerd is. Indien het lukt. Een snelle oplossing is echter niet vanzelfsprekend.

In Oxford gaat men wel al deze zomer voorzichtig kleine groepen beginnen te vaccineren. Als dat enige protectie biedt, kan het uiteraard snel gaan. Dan zou het kunnen dat men in de tweede helft van dit jaar al begint te vaccineren op kleine schaal, bij doelgroepen, en de volledige bevolking volgend jaar. Ik ben daar redelijk hoopvol in, maar we moeten nuanceren dat niets vaststaat, en dat de pogingen die we nu ondernemen, ongezien zijn in de wereld van de virologie.’

Onvoldoende testen in biotechland België

Net zoals de lockdown ondenkbaar was enkele maanden geleden.

‘Maar broodnodig. Anders had de dodentol tien keer hoger kunnen liggen, waardoor ik er nog steeds achter sta. Het erge is echter dat we het zo ver hebben laten komen. We hadden dit moeten voorkomen! Persoonlijk denk ik door te weinig te testen en de crisis te gecentraliseerd aan te pakken. We moesten immers in lockdown midden maart, omdat onze eerste verdedigingslinie heeft gefaald. Test en isoleer besmette mensen. Mondmaskers waren een probleem, maar nog erger vond ik het probleem van de beperkte testcapaciteit. Vlaanderen is een biotechland; dit zou ons niet mogen overkomen.

(even stil). Mensen die me kennen weten dat ik niet snel boos ben, maar enkele weken terug ben ik toch ontploft over hoe we het testen in België aanpakken. Zo ken ik een covid-19-patiënt die verkouden was. De huisarts zei dat hij niet voldeed aan de testcriteria. Twee weken later belde hij me op een zondagavond op om te zeggen dat het slecht ging. Ik heb hem toen meteen naar spoed doorverwezen. Gelukkig is hij gegaan. Twee uur later belde de echtgenote me om te zeggen dat hij op intensieve lag. Toen heb ik zwaar gevloekt.  Gelukkig is de man hersteld.

We zijn een rijk land en we weten dat als we laat behandelen, dit een significante impact heeft op de herstelkansen. We spreken hier over een ziekte waar we van het begin de oorzaak van kennen. Toch beslissen we om mensen die ziek zijn, niet te laten testen en elkaar verder te laten besmetten. In Duitsland is men veel preventiever te werk gegaan. Zo zijn er teams die zelfs met een ziekenwagen naar de patiënt rijden, testen doen en mensen meteen afzonderen van familie en gezin om besmetting te voorkomen. Het systeem was veel flexibeler.’

Wereldkampioenschap virologie

Heeft men het in het buitenland beter aangepakt?

‘In Azië heeft men het veel beter aangepakt, maar zij hadden al het SARS-virus meegemaakt. Maar ook landen als Denemarken en Duitsland hebben het veel beter gedaan dan wij. Dat heeft te maken met de overheidsstructuur, de beschikbare testcapaciteit en mondmaskers. Eigenlijk waren het de wereldkampioenschappen virologie, en wij werden geen wereldkampioen. Integendeel, we zijn zeker in Europa bij de laatsten geëindigd. Zo zijn er landen die minder doden hadden én een lichtere lockdown, met minder economische schade als gevolg. En daar moeten we uit leren tegen de tweede golf die er vermoedelijk zit aan te komen.’

Is deze tweede golf zeker?

‘Vanaf de herfst zal er vermoedelijk een tweede golf komen. Er zijn een aantal dingen die empirisch zijn, die we kunnen vaststellen. Zo zal de uitbraak van een virus vaak 8 tot 10 weken duren en dan verdwijnen. Waarom is dat? Niemand weet dit precies. Klimaat en weer spelen hier zeker in mee. Influenza komt bijvoorbeeld voor in de winter. Het speelt ook mee dat men dan de neiging heeft om samen te zitten in slecht geïsoleerde ruimtes, waardoor het virus zich kan verspreiden. Nu verspreidt het virus zich op het zuidelijk halfrond.Het kan in de herfst dan terug opduiken bij ons.’

Gezondheidszorg: federaal of confederaal?

Er komt ook veel kritiek over de organisatie van de gezondheidszorg. Is federaliseren de oplossing?

‘Laat me eerst zeggen dat de zorgverleners in de eerste lijn en in de ziekenhuizen voortreffelijk werk hebben geleverd. Dat mag en dat moet gezegd.

(boos) Maar ik begrijp niet dat mensen nu oproepen voor meer federalisering van de gezondheidszorg. 80 procent is momenteel al federaal, het pandemieplan was federaal, de verantwoordelijkheid van de maskers was federaal. Het testen gebeurde in een nationaal referentiecentrum. Het was kortom het federale niveau dat gefaald heeft. En dan zouden we het kleine deel, zoals de eerste lijn, dat wel gewerkt heeft; federaal brengen? Dat begrijp ik niet.

Lees bijvoorbeeld het federale pandemieplan. Daarin staat duidelijk dat er een strategische reserve moet zijn. Waarom heeft Maggie De Block geen nieuwe gekocht vooraleer de oude te verbranden? Waarom zei men dat mondmaskers niet werkten in het begin? Zo zijn er veel vragen die een antwoord verdienen. Je hebt dan wel eenheid van commando nodig, maar op vlak van communicatie was er vaak een kakofonie.

België heeft helaas gefaald in de aanpak van de eerste golf, en verdere federalisering is niet de juiste oplossing.  Best gaan we naar een confederale aanpak van zo’n pandemie. Zijn zij die pleiten voor de federalisering van de gezondheidszorg, niet degenen die niet willen toegeven dat het federaal beleid heeft gefaald? Misschien kan minister De Croo moeilijk toegeven dat zijn minister gefaald heeft?

En uiteraard zijn er ook in Vlaanderen dingen fout gegaan. De crisis in de woonzorgcentra is niet goed aangepakt, ook niet in Vlaanderen, en dat is een Vlaamse bevoegdheid. Maar vergeet niet dat men deelde in de klappen van het federaal beleid, waardoor men geen beschermend materiaal had en geen testen.  Maar ook daar moet het zeker beter tegen de tweede golf.’

Eén enkel labo voor alle tests

De staatsstructuur is dus essentieel in het oplossen van de pandemie?

‘In Duitsland en Zwitserland is de crisis regionaal aangepakt. In Duitsland is in het begin de toelating gegeven aan de deelstaten en de verschillende laboratoria om zelf tests te ontwikkelen op basis van de genetische code uit China. In België besliste men dat men in  één labo de testen moest doen, waardoor automatisch de capaciteit beperkt was en het systeem weinig flexibel. Toen de toevloed kwam in maart, na het skiverlof ,werd dit overspoeld, zeker toen de nodige reagentia ontbraken. Het decentrale systeem in Duitsland, dat minder afhankelijk was van één bepaald reagens, heeft dit veel beter kunnen aanpakken. Het blijkt dat landen die vanaf het begin veel getest hebben, uiteindelijk veel minder oversterfte hebben gekend. Ook een betere wisselwerking tussen hygiënisten uit ziekenhuizen en woonzorgcentra is mogelijk als beide op hetzelfde regionale niveau zitten.’

We moeten leren uit onze fouten — en onze senioren beschermen

Waar wilt u mee afsluiten?

‘Dat we onze fouten moeten toegeven om hieruit te kunnen leren. Vooraleer de tweede golf komt zouden we antwoorden moeten krijgen op een aantal vragen. Hoe heeft men de ziekte in de eerste drie maanden in dit land aangepakt? Heeft men vooral paniek proberen te vermijden of is het virus gewoon onderschat? De vaak gehoorde vergelijking met een zware seizoensgriep lijkt op het tweede te wijzen. Waarom is niet beter gereageerd op brieven van virologen die wel het gevaar zagen aankomen? Ook moet men nagaan wanneer is vastgesteld dat de strategische voorraad mondmaskers leeg was, en hoe men er toen op heeft gereageerd vanuit het beleid. Wat was de voorziene testcapaciteit en hoe heeft men dat testen in het begin juist aangepakt? Wat was het communicatieplan?

En ook wil ik kwijt dat hoe we omgaan met onze ouderen in coronatijden me vaak kippenvel bezorgde. Veel gezonde senioren zijn veel levensjaren verloren door corona. Hoe snel kwakzalverij en complottheorieën opduiken en hoe slimme mensen daarin meegaan, heeft me ook verrast. Ik hoop dat we nu leren uit onze fouten en focussen op hoe we het beter kunnen doen als de tweede golf eraan komt. We moeten leren uit onze fouten om het beter te doen, zodat we bij een nieuwe golf een tweede lockdown kunnen vermijden.