Zou men honger lijden om een mondje meer?

Terwijl ik zaterdagavond niet aan het kijken was naar het Eurovisie-songfestival, vroeg ik me af waarom 300 miljoen mensen dat wél doen, en wat het zou geven voor de kwaliteit van het leven op aarde mocht alvast deze populatie wegvallen.

De vraag is stringent. Momenteel zijn we op deze planeet met bijna 8 miljard, in 2100 zullen dat er volgens prognoses meer dan 11 miljard zijn. De grootste aangroei wordt in Afrika verwacht, om de simpele reden dat geboortebeperking er nog altijd grotendeels taboe is en de overheden niets ondernemen. De vicieuze cirkel van armoede die grote kroosten oplevert, waardoor de armoede nog toeneemt, wordt mee bevorderd door een ronduit amoreel standpunt van de katholieke kerk die elke vorm van geboortebeperking afwijst.

Malthusiaanse catastrofe

Reporters

Etienne Vermeersch (1934-2019)

Dat onze planeet deze groei niet aankan, is een analyse die al lang is gemaakt. Het consumentisme vanaf een bepaalde levensstandaard, gekoppeld aan vervuiling door industrie en verkeer, intensifiëring van de landbouw en de daaruit volgende verarming van de biodiversiteit, de ontbossing en de verwoestijning, niet te vergeten de CO2-uitstoot die het broeikaseffect creëert… het leidt tot zware belasting van het ecosysteem die van daaruit dan weer de kiem bevat van sociale spanningen en oorlogen. De landbouwtechnieken zijn verbeterd, maar de bossen verdwijnen en massa’s akkers dienen om biodiesel te produceren. Neen, we schieten niet echt op.

Al in de 18^de eeuw poneerde Thomas Malthus (1766-1834) zijn fameuze stelling dat de economische groei de bevolkingsaangroei nooit kan volgen, wat dan onvermijdelijk leidt tot hongersnood. Zijn oplossing: belet de arme mensen om kinderen te maken. Dat was natuurlijk heel kort door de bocht en typerend voor zijn meritocratische visie, maar daarmee had Malthus wel voor het eerst het principe van de geboortebeperking op het menu gezet.

Het was ook een stokpaardje van Etienne Vermeersch zaliger: we zijn gewoon met teveel. Al in 1988 analyseerde hij in De ogen van de panda het overbevolkingsprobleem: we moeten af van het idee dat onbeperkt kinderen op de wereld zetten een mensenrecht is, ook al staat dat min of meer in art. 16.1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.  ‘Een mensenrecht dat tot de vernietiging van de mensheid leidt en tot de ineenstorting van het planetaire ecosysteem, is geen mensenrecht’, was Vermeersch’ motto.

Hij had een punt. Weliswaar is de bevolkingsaangroei bij ons veel minder sterk, maar onze ecologische voetafdruk is ook veel groter, dus ook België en Vlaanderen, een van de dichtst bevolkte regio’s ter wereld, zitten aan hun plafond. In zijn zog pleit ook demograaf Fons Jena voor een geboortebeperking als prioriteit nummer één: via sensibilisering in de welvaartseconomieën zoals de onze, en via drastische overheidsprogramma’s in de derde wereld, in het bijzonder Afrika. Natuurlijk is abortus de oplossing niet. Wel het verstrekken van anticonceptiva en condooms (het meest effectieve middel tegen de verspreiding van AIDS) tot en met sterilisatie. Eventueel gekoppeld aan ontwikkelingshulp, iets waar zowaar ook Filip De Winter onlangs voor pleitte. In het ideale geval zou de wereldbevolking zelfs gehalveerd moeten worden, liefst niet door oorlogen, epidemieën of hongersnood zoals Malthus het zag, maar gewoon door ons verstand te gebruiken. De knoop erin, zoals ze in Antwerpen zeggen.

Ultramontaans

Thierry Baudet

Maar sommigen zien het anders. Zopas verscheen van de hand van Thierry Baudet een Engelstalig essay in het conservatieve magazine American Affairs Journal, getiteld Houellebecq’s Unfinished Critique of Liberal Modernity. Met de Franse romanschrijver Michel Houellebecq als kapstok fulmineert Baudet tegen het moderne individualisme, de vrouwenemancipatie, abortus en euthanasie, alles wat de ’68-decadentie heeft voortgebracht. Zijn voorstel: vrouwen terug aan de haard, haal de wieg maar boven, we moeten terug méér kindjes maken om de demographic decline of Europe tegen te gaan. Terloops worden internet (door Baudet nochtans zelf druk gebezigd), televisie en pornografie op één hoopje gegooid.

Aan die ultramontaanse pastoorspraat zullen Darya Safai en Assita Kanko vast een vette kluif hebben, temeer daar Thierry Baudet toch ook als inspiratiebron geldt voor conservatief Vlaanderen waar de N-VA sterk staat. Baudet is tegen geboortebeperking, alleszins voor Europeanen, en stelt als het ware een soort demografische wedloop voor: als Afrika explodeert, moeten wij ook maar massaal bevruchten. U begrijpt: zo gaan we nog sneller naar een verdubbeling van de wereldbevolking.

Ten gronde maakt Nederlands topintellectueel en politicus een bizarre uitschuiver door kwantiteit met kwaliteit te verwarren. Het idee dat de verzwakking van de westerse samenleving op cultureel vlak, de teloorgang van de waarden etc, moet gekeerd worden door meer Europeanen op de wereld te zetten, herleidt mensen tot pure biomassa en gaat voorbij aan de vraag wat we die kinderen te bieden hebben op vlak van opvoeding, onderwijs, cultuur. Dat is natuurlijk de hamvraag: waarom kunnen de spruitjes die we op de wereld zetten, eens ze de unief halen, nauwelijks nog een Nederlandse zin zonder fouten schrijven?

Kroostrijke ‘traditionele’ gezinnen zijn helemaal geen waarborg voor een opstoot van beschaving, eerder integendeel, er lopen heel wat mensen rond –ook volbloedvlamingen- waarvan je hoopt dat ze niet nóg meer kinderen krijgen, omdat ze de zorg niet geven die zo’n kind verdient, en op die manier de maatschappij eerder ontwrichten. Ook daar moet men erkennen dat Etienne Vermeersch een ethisch taboe liet sneuvelen: men zou bepaalde mensen gezien de sociale omstandigheden formeel het recht moeten ontzeggen om zich zomaar ongelimiteerd voort te planten. Schrijnende wantoestanden bijvoorbeeld op familiaal vlak, kinderverwaarlozing, met als resultaat dat die kinderen toch geplaatst moeten worden. In termen van mensenrechten:  de verwachte levenskwaliteit van het kind primeert op het recht om er een op de wereld te zetten. Vage nationalistische motieven om meer Russen, Chinezen, Nigerianen of Vlamingen te produceren, zijn volstrekt niet aan de orde. In die zin moet men ook de neiging van allochtone gezinnen om hun demografisch aandeel te versterken via kinderrijkdom ontmoedigen. Kindergeld vanaf het derde kind afschaffen bijvoorbeeld.

Eugenetica

Reporters

Daarmee zijn we tot de kern van de zaak gekomen, en blijkt hoe atavistisch-wereldvreemd het discours van Thierry Baudet wel is. Een cultuur overleeft door de kwaliteit en, om het woord maar eens te gebruiken, door excellentie. Dat betekent dat elk kind gekoesterd wordt en een maximale investering verdient qua opvoeding en zorg. Dat is iets anders dan veel kinderen maken om de Afrikaanse situatie te beconcurreren.

Overigens is het maken van kinderen geen must voor het menselijk geluk, ook dat is nog steeds een wijdverbreide misvatting. Koppels kunnen ook kiezen om kinderloos te blijven of te adopteren. En het is anno 2019 ondenkbaar dat seksualiteit nog gekoppeld zou worden aan voortplanting. Het eerste gaat om plezier, dat is privé, het tweede om het in stand houden van de populatie, en dat is een gemeenschapszaak. In se draait geboortebeperking dan rond drie strategieën  1) Globale vruchtbaarheidscontrole, in het bijzonder gericht op boom-regio’s zoals Afrika en India. 2) Selectieve geboortebeperking: het recht op een kind moet je ‘verdienen’ en 3) Eugenetica: de wetenschap gebruiken om een fysiek en mentaal fitte populatie te creëren.

Dat laatste is uiteraard het meest controversieel, al volgt het logisch uit de twee vorige strategieën. Twee mensen met het syndroom van Down mogen elkaar graag zien op alle mogelijke manieren, maar niet om nog een mentaal gehandicapt kind op de wereld te zetten. In vele gevallen beslissen ouders zelf om geen risico te lopen bij een erfelijke afwijking. Breder nog, zou een ethische consensus kunnen ontstaan om goede zaadcellen te selecteren en in vitro te laten bevruchten. Het lelijke woord ‘proefbuisbaby’ betekent gewoon dat de samenleving de evolutie een handje helpt en kiest voor het beste, buiten en voorbij wat de natuur kan leveren.

Dat gaat uiteraard tegen de baarmoederfixatie van Thierry Baudet in. Alleszins vormt zijn recente epistel het duidelijk bewijs dat ethisch conservatisme, helemaal gelijkluidend met wat de katholieke kerk in de 19^de en de eerste helft van de 20^ste eeuw propageerde, ons geen millimeter vooruit helpt. Daargelaten nog het feit dat vrouwen die stap terug naar de prehistorie nooit zouden accepteren, dat zou hij toch moeten snappen. We hebben de wetenschappelijke en technische middelen om het bevolkingsaantal beheersbaar te houden, laten we ze ook maar gebruiken. En misschien moeten we eerder evolueren naar een nieuwe, meer evenwichtige arbeidsverdeling tussen partners in het huishouden, een meer harmonische balans tussen werk en vrije tijd ook, eerder dan de vrouw als een sloof aan de haard te kluisteren.

Over het Eurovisiesongfestival is het laatste woord nog niet gezegd. Dat uitgerekend het thuisland van Thierry Baudet nu helemaal uit de bol gaat, maakt het euthanasiedebat nog actueler. Maar dat is voor een andere keer.