16 maart verjaardag territorialiteitsprincipe

14 Waalse en 11 Vlaamse volksvertegenwoordigers van de Belgische Werkliedenpartij (BWP), zoals de toen nog unitaire socialistische partij heette, plaatsten die dag hun handtekening onder een intern partijdocument dat een van de ‘stichtende’ documenten is van België. Camille Huysmans en Jules Destrée staan bekend als de auteurs van de tekst.

Twee maanden voor de parlementsverkiezingen – er was toen algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen – wou het een visietekst zijn voor een Belgische staatshervorming. Separatisme werd aangeklaagd, maar provincies en gemeenten moesten meer autonomie krijgen, en in Brussel en rond de taalgrens mocht de tweetaligheid niet onder druk komen te staan. Vooral dat laatste zorgde ervoor dat meer Vlaamsgezinde socialisten, zoals Frans Gelders uit randstad Vilvoorde, weigerden het zogenaamde Compromis des Belges te onderschrijven. Het taalregime zou immers bepaald moeten worden door de autonomer wordende provincies. Wat de facto zou betekend hebben dat Waalse provincies eentalig Frans zouden blijven en heel wat gemeenten op de taalgrens en rond Brussel tweetalig zouden worden. Via gemeentelijke en provinciale referenda zouden in feite hele Vlaamse provincies voor de tweetaligheid kunnen kieze – de Waalse socialisten hadden goed onderhandeld.

Door het gebrek aan consensus binnen de parlementaire groep van de BWP, kwamen de standpunten niet terecht in het officiële verkiezingsprogramma van 1929. De socialisten verloren trouwens die verkiezingen, ze zagen acht zetels in rook opgaan; vijf gingen naar het Vlaamsch-Nationaal Verbond. Die partij profiteerde van de Bormsverkiezing het jaar vooraf, en een algemeen klimaat dat de ’taalkwestie’ in haar geheel wou oplossen.

Tijdens een partijcongres in november werd het Compromis weggestemd. De partij kantte zich vanaf dan officieel tegen de tweetaligheid van Vlaanderen, die de Waalse socialisten wilden behouden – de uitroep Ils nous ont pris la Flandre van voorman Jules Destrée was nog niet vergeten. Bleef wel overeind: de zin ‘Het Frans is de taal van Wallonië, het Nederlands de taal van Vlaanderen.’

Daarmee was de BWP de eerste ‘nationale’ partij die het principe van de taalhomogeniteit van de regio’s aannam, het territorialiteitsprincipe. Binnen de Katholieke Partij had het ACW eerder dat jaar al eenzelfde standpunt ingenomen, maar de partij zou pas veel later volgen. In 1932 volgt dan een nieuwe taalwet, die de uitzonderingen op het territorialiteitsprincipe wegvlakt maar wel een tienjaarlijkse talentelling vooropstelt. Vanaf dan zijn de middelpuntvliedende krachten niet meer te stuiten.

Foto: Camille Huysmans. © Reporters